10. Sınıf Meb Türk Dili ve Edebiyatı Sayfa 159 Cevabı
1. Yahya Kemal Beyatlı’nın “Türkler destan yapmaktan destan yazmaya fırsat bulamamışlardır.” sözünden ne anlıyorsunuz? Düşüncelerinizi paylaşınız.
Türklerin yaşamış oldukları olaylar her zaman için hafızalarda yer edecek ya büyük acılar ya da büyük zaferler olmuştur. Yaşanan topraklardan göç edilmesi, sık sık din değiştirilerek geçmişle bağların koparılması, yazıya çok geç kavuşulmuş olması gibi etkenler, üretilen sanat yapıtlarının unutulmasının yanında destanların da oluşmasına kaynaklık etmişlerdir.
2. Siz bir destan yazmak isteseniz hangi olayı ya da kişiyi konu edinirsiniz? Niçin?
Ben destan yazacak olsaydım Mustafa Kemal Atatürk’ü konu edinen bir destan yazmak isterdim. Böylece ona olan hayranlığımı dile getirmiş ve onun kahramanlığını herkese ben de anlatmış olurdum.
10. Sınıf Meb Türk Dili ve Edebiyatı Sayfa 162 Cevabı
1. • Ben Ankara’da buldum onu, yirmi yaşındaydı zaar,
• Kurtulmuşuz bedenden artık,
Kimse ayaklı, elli değil.
Okuduğunuz metinde geçen bu cümlelerdeki altı çizili ifadelerin cümlelere kattıkları anlamları söyleyiniz.
- zaar: Yöresel olarak ‘Zaar’ (öyledir, herhalde, kimbilir) yerine kullanılmaktadır.
- Kimse ayaklı, elli değil: Herkesin vücudunda veya aklında az da olsa bir eksikliği vardır anlamına gelmektedir.
2. “Bana bir avuç kahramanın savunduğu yer
Tarihin kulaklarında altın küpe Burası
Metris tepe, Kanlı sırt, Adsız tepe.”
Okuduğunuz metinden alınan yukarıdaki dizelerde anlatılmak istenen nedir?
Kahramanların hayatları pahasına da olsa vatanı kurtarma adına verdikleri mücadele anlatılmaktadır. Sayılan yerler Kurtuluş Savaşı için göğüs göğüse çarpışmaların olduğu yerdir.
3. “Uzanırlar korkak boşluğa sereserpe
Civar arazinin sultanları”
Bu dizelerdeki mecazlı ifadeye benzer ifadeleri bulunuz. Bunların metnin anlatımına katkısını belirtiniz.
- korkak boşluğa : Burada boşlukların gecenin korkak olduğu söylenerek mecazdan faydalanılmıştır.
- Nazlıdır Dursunbey köyünün aklığı
- Toprak bizi tanımakta, sevmekte,
- Çoluğunu çocuğunu yaşamak tenha tenha,
10. Sınıf Meb Türk Dili ve Edebiyatı Sayfa 163 Cevabı
4. “Düşman görmüş düşmanlardan yardım yürümüş ta buraya kadar”
Bu dizeleri dönemin tarihî gerçekliğini göz önünde bulundurarak yorumlayınız.
Düşmanların her zaman bizleri düşürdüğü zor durumdan ama daha da kötüsü içimizdeki düşmanlardır. Düşmanla işbirliği yapan asıl hainlerdir.
5. Mustafa Kemal Atatürk’ün bir destan kahramanı gibi anlatıldığı bölümlerin destan türüyle bağlantısını söyleyiniz.
- Destanda abartma ve kahramanların olağanüstü özelliklere sahip olması görülür. Bu şiirde de Mustafa Kemal şu özelliklerle anlatılmaktadır:
- Gülümserdi denizden fazla,
Susardı deniz kadar. - Daralmış gönlümde ben de düştüm peşine,
Bir açıklığı vardı herkese, uçsuz bucaksız.
6. Okuduğunuz destanda ahengi sağlayan ögeleri belirleyiniz.
- Ahenk kafiye ve redifler ile dize içinde tekrar edilen kelimelerle sağlanmıştır.
- yüzü/gündüzü: ü’ler redif üz’ler tam kafiyedir.
- haksız/bucaksız: sız’lar redif ak’lar tam kafiyedir.
7. Fazıl Hüsnü Dağlarca Türk ordusunda uzun süre görev almıştır. Şairin bu durumunun şiirin dil ve anlatımını etkilediğini söyleyebilir misiniz? Neden?
Kesinlikle etkilemiştir. Savaşın, cephenin fedakarlığın vatanperverliğin ne olduğunu en iyi şekilde bilen biri olması bir askerin gözünden o dönemleri şiirinde anlatması bunun en iyi göstergesidir.
8. Metinde sizi etkileyen dizeler hangileridir? Nedenleriyle söyleyiniz.
Ben Samsun’da buldum onu, bir kuşluk vakti,
Kocaman oldu günüm, geldi artık köyüm dar.
Gülümserdi denizden fazla,
Susardı deniz kadar.
- Çünkü bu dizelerde Mustafa Kemal’in vatanı kurtarma mücadelesi vardır.
- Daralmış gönlümde ben de düştüm peşine,
Bir açıklığı vardı herkese, uçsuz bucaksız. - Mustafa Kemal’in uçsuz bucaksız zekası somutlaştırılmıştır.
9. Okuduğunuz metinde yer alan söyleyicileri belirleyiniz.
Anlatıcı şairin kendisidir. Bazen ise başkasının ağzından şiirini söyletme yoluna gitmiştir.
10. Üç Şehitler Destanı’nı doğal destan örnekleriyle karşılaştırdığınızda bulduğunuz benzerlikleri ve farklılıkları aşağıdaki şemalara yazınız.
Farklılıklar: Yazarı belli olan bir destandır. Öncekilerin yazarları belli değil anonimdiler. Üç Şehitler Destanı şiirinin Dili daha şairane ve mecazlı anlatımın daha fazla olduğu bir dildir.
Benzerlikler: Hepsinde de abartmaya ve sanatlara yer verilmiştir. Milleti anlatan onun yaşamının mücadelesini işlemişlerdir. Kahramanlık tema olarak işlenmektedir.
11. Metindeki mekân ve zaman unsurlarını belirleyerek bunların metnin türüne katkısını açıklayınız.
Mekan:
- ‒Ben Samsun’da buldum onu, bir kuşluk vakti,
- Ben Erzurum’da buldum onu, böyle bir geceydi,
- ‒Ben Ankara’da buldum onu, yirmi yaşındaydı zaar
Zaman:
- Tâ derinlerden yanardı gündüzü.
- Ben Erzurum’da buldum onu, böyle bir geceydi,
- Girmişiz ovalarca, tepelerce sipere,
12. Okuduğunuz metinden yola çıkarak temel çatışmayı belirleyiniz. Bu çatışmanın temaya nasıl bir katkısı olduğunu açıklayınız.
Vatanın içinde bulunduğu zor zamanlardan sıyrılmak ve vatanı müdafaa etmek için izlenecek yol konusunda bazı çatışmalar yaşanmış fikirlerde bazen görüş ayrılıkları olmuştur. Sonun da Mustafa Kemal’in istediği şekilde çatışmalar sonlandırılmıştır.
13. Metinde anlatılan dönemin sosyal ve kültürel yaşamına ait unsurları belirleyiniz.
- Atasözlerine yer verilmiştir: Tarihin kulaklarında altın küpe
- Halk dili örnekleri vardır: Düşman görmüş düşmanlardan yardımı yürümüş.
14. “Türkçem benim ses bayrağım” diyen Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın dil konusundaki tutumunu okuduğunuz metinden örneklerle açıklayınız.
Türkçe özgürlüğümüzün en önemli göstergesidir. Eğer dilimiz bozulursa bağımsızlığımız da elden gidecektir. Türkçenin öz benliğini bulmada izlenen yol olan Dil Devrimi, her şeye rağmen varlığını sürdürmeye devam eder. Fazıl Hüsnü, “Dil’le Var Olmak” adlı şiirinde bu gerçeği şöyle ortaya koyar:
“İstiklâl derken
Yok olur bağımsızlığımız bizim
Yok olur
Hürriyet derken özgürlüğümüz.”
10. Sınıf Meb Türk Dili ve Edebiyatı Sayfa 164 Cevabı
1. Okuduğunuz metinden alınan aşağıdaki dizelerde geçen sıfat tamlamalarını bulunuz. Bulduğunuz tamlamaların altını çiziniz.
Heyulâlar yıldızlarla yükselirler lâcivert karanlıkta,
Uzanırlar korkak boşluğa sere serpe
Civar arazinin sultanları
Metris tepe, Kanlı sırt, Adsız tepe.
Sanki dünyanın ilk gecesi, soğuk mu soğuk
İklimler yeni doğmuş, rüzgârlar körpe.
Karın beyazlığıyla daha da kocaman
Metris tepe, Kanlı sırt, Adsız tepe.
2. Aşağıdaki parça okuduğunuz metinden alınmıştır. Bu parçada geçen noktalama işaretlerinin parçadaki kullanım amaçlarını açıklayınız.
Neydi damarlarımızda, çoğalan, çoğalan,
Neydi bu tepenin ardı?
İçimizde sadece vatan değil,
Yeryüzü kadar bir şey vardı.
- ? Soru işaret: Soru anlamı olan cümlelerin sonuna konulmuştur.
- Nokta: Biten cümlelerin sonuna konulmuştur.
Aşağıda verilen parçayı Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın okuduğunuz Üç Şehitler Destanı ile tema ve şekil özellikleri yönünden karşılaştırınız.
- Tema: İkisinde de Anadolu ve Milli Mücadele işlenmiştir.
- Şekil Özellikleri: İkisi de şiirdir. İkisi de dizelerle ve günlük sade halk diliyle yazılmışlardır.