Metni Anlama ve Çözümleme
1. Metinde Geçen Bazı Kelime ve Kelime Gruplarında verilenler dışında bilmediğiniz kelime ve kelime gruplarının anlamını metindeki bağlamından hareketle tahmin ediniz, tahmininizin doğruluğunu kaynaklardan yararlanarak kontrol ediniz.
Kafir: Tanrı’nın varlığına inanmayan, Tanrıtanımaz, dinsiz, inançsız (kimse).
Tosbağa: Kaplumbağa (ya da tosbağa), Testudines takımını oluşturan çok sert ve kemiksi bir kabuk içinde yaşayan, ağır yürüyüşlü, dört ayaklı, sürüngenler için kullanılan terim
2. Cenknamelerin oluşumunda toplumsal değişim ve etkileşimlerin, sözlü ve yazılı kültürün etkilerini belirleyiniz.
Cevap: Kahramanlık hikâyeleri, halk hikâyeleri içinde önemli bir yere sahiptir. Kahramanlık tipi hikâyelerde sosyal bir karakter bulunur. Bu kahramanlar adaletsizliğe, sosyal sorunlara karşı savaşan halkın gözünde yüce kişilerdir. Edebiyatımızdaki kahramanlık hikâyelerinin başında “Hz. Ali Cenknameleri” gelir. Cenknameler, Türk destan geleneğinin İslami devresinin ürünleridir.
3. Kan Kalesi adlı metnin tema ve konusunu belirleyiniz.
Konu: Hz. Ali’nin bir sünnete davet edilmesi, düğüne hediye götürmek için Kan Kalesi’ne gitmesi orada Kahkaha adlı kralla savaşması
anlatılır.
Tema: Hz. Ali’nin kahramanlıkları, kerametleri ve onun çevresinde gelişen olaylar anlatılır.
4. Olayların birbirleriyle ilişkisinden ve sıralanışından (kurgulanması) yola çıkarak metnin olay örgüsünü belirleyiniz.
Cevap: Ali’nin kahramanlıklarını anlatan onlarca hikâyeden biridir. Kan Kalesi’nin konusu, sünnet olacak bir çocuğa verecek hediyesi olmayan Hz. Ali’nin hediye bulmak için çıktığı yolculuk ve bu yolculuk esnasında başından geçen olaylardır. Hz. Ali bir sünnet düğününe davet edilir. Düğün için verebileceği bir hediyesi bulunmamaktadır. Bunun için kimseye haber vermeden Medine’den çıkar. Maceralı bir yolculuktan sonra hazinelerle dolu Kan Kalesi’ne ulaşır. Orada Kahkaha ile savaşır ve kazanarak hediyelerle geri döner.
5. Metinde kişilerin olay akışını etkileyen fiziksel, psikolojik ve ahlaki özelliklerini, toplumsal statülerini, tarihsel / gerçek kişiliklerini veya bu kişiliklerle ilişkilerini; tip veya karakter özelliği gösterip göstermediklerini belirleyiniz.
Cevap: Metindeki kişiler en güçlü yanlarıyla anlatılmaktadırlar. Örneğin Hz. Ali Allah’ın kılıcıdır yani çok güçlüdür bir orduyu bile yenebilir. Kahkaha kötü bir kraldır. Toplum bunları böyle kodlamaktadır. Böylece okuyanlar iyinin tarafında yer alacak dini temsil eden kahramanlara olan saygıları bir kat daha artacaktır.
6. Metindeki zaman ve mekânın özelliklerini belirleyiniz.
Cevap: Metinde en önemli mekan Kan Kalesi’dir. Bu kale etrafında gelişir olaylar. Zaman olarak da İslamiyet’in ilk kurulduğu ve yayıldığı zamanlar olduğunu söyleyebiliriz.
7. Metinde anlatıcı ve bakış açısının işlevini belirleyiniz.
Cevap: Metinde anlatıcı yazarın kendisidir. Her şeyi bilir ve okura anlatır. Okuru yönlendirir. Hakim İlahi bakış açısına sahiptir.
8. Metnin üslup özelliklerini belirleyiniz.
Cevap: Metinde dil kahramanlığı ön plana çıkarmak için coşkulu ve şiirseldir. Şiirlerin olduğu kısımlar okuyanda heyecan uyandırır. Sade ama bazı yerlerde Arapça kelimelerin de olduğu bir metindir.
9. Metindeki millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi, tarihî ve mitolojik ögeleri belirleyiniz.
Cevap: Metinde manevi olarak Hz. Ali’nin kahramanlıklarına duyulan saygı ve sevginin anlatıldığını görürüz. Mitolojik olarak Hz. Ali’nin tek başına bir orduyu yenmesini, sosyal olarak geçmişten bugüne davet edilen bir yere giderken eli boş gitmenin doğru bir şey olmamasını örnek gösterebiliriz.
10. Metindeki açık ve örtük iletileri belirleyerek aşağıdaki ilgili alanlara yazınız.
Açık ileti: Hz. Ali’nin kahramanlıkları, onun yenilmez oluşu, ince düşünceli biri olmasının anlatılması.
Örtük ileti: Kötülerin kaybedip, iyilerin her zaman kazanacaklarının anlatılması.