Metni Anlama ve Çözümleme
1. Okuduğunuz metinden alınmış aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelime ve kelime gruplarının anlamını metindeki bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahmininizi kaynaklardan yararlanarak kontrol ediniz.
BÜYÜKANNE — Vah vah vah… Hepsi asi bunların. Tabii evde bir erkek olmazsa böyle olur. Uşakların elinde rezil olduk gitti. Bunları tekrar nasıl nizama sokarım ben? Vah vah…
(Özcan aynı hızla döner: Bulaşığa başlar. Üstüne su sıçratır.)
ÖZCAN — Tu Allah kahretsin! Söylüyorum yahu, yapamıyorum işte. Üstüm başım mahvoldu. (Hırsla, çocuk telaşı ile siler, söylenir.)
uşakların elinde rezil olmak: çocukların oyuncağı olmak, söz geçirememek
nizama sokmak: disiplin altına almak, düzen vermek
çocuk telaşı: Saf ve çocuksu bir heyecan duymak
söylenmek: kendi kendine yakınmak, dertlenmek
2. Dram, konusunu günlük hayattan veya tarihin herhangi bir döneminden alır. Klasik trajedi ve komedideki Eski Yunan mitolojisine yönelik değerler yerine millî değerlere yönelme görülür. Buna göre okuduğunuz metnin temasını ve konusunu belirleyiniz.
Konu: Ekonomik sıkıntılar nedeniyle çatışmalar yaşayan bir ailenin gerçekçi anlatımla yansıtılan dramını konu edinen bir eserdir.
Tema: Bireyden çok toplumsal konular ortaya konulmaktadır. Değişik törelerin baskısı, ekonomiksıkıntılar anlatılmaktadır.
3. Okuduğunuz metindeki temel çatışmayı ve bu çatışma etrafında metinde yer alan veya metnin ima ettiği diğer çatışmaları belirleyiniz.
Cevap: Aile bireyleri ve toplum arasındaki üst çatışma ile Büyükanne ve torunlar-çocukları arasında yaşanan anlaşmazlıkların doğurduğu çatışma vardır.
4. Olay örgüsünün insanın insanla, insanın toplumla, insanın doğayla, insanın kendisiyle olan mücadelesinden doğduğu düşüncesinden hareketle okuduğunuz metnin olay örgüsünü belirleyiniz.
Cevap: Büyük annenin Safiye ve diğer aile üyeleriyle yaşadığı sorunlar, çocuklardan bunalan Büyükanne’nin söylenmesi, evin küçük oğlu Özcan’ın kendi kabuğunda yaşaması, Fazıl Tarık ve Sevda’nın başından geçenlerin de metinde olay örgüsünü tamamladığını söyleyebiliriz.
5. Okuduğunuz metindeki şahısların rol dağılımlarını, olay akışını etkileyen fiziksel, psikolojik ve ahlaki özelliklerini, toplumsal statülerini belirleyiniz.
Cevap: Büyük anne, Tarık, Özcan, Sevda, Fazıl oyunun kahramanlarıdır. Anne, baba, çocuklar ve büyük anneden oluşan aile bireylerinin her biri farklı karakterlere ve hayallere sahiptir. Tüm sıkışmışlıklarına rağmen birbirlerine duydukları sevgi, diğer tüm yoksunluklarını unutturmaktadır. Sahnede bir yandan aileyi izlerken, diğer yandan 1960’ların İstanbul’unu,
6. Tiyatroda olayların gerçekleştiği zaman, sahnede dekorlarla tasvir edilir. Tiyatroda mekân, dekorlarla sahnede izleyiciye gösterilir. Buna göre okuduğunuz metnin zaman ve mekân özelliklerini belirleyiniz.
Cevap: Ailenin yaşadığı ev yani konak tarzı bu yapı önemli bir işleve sahiptir. Çünkü Büyükanne’nin aileye kendisini muhteşem konaklarda yaşayan biri olarak tanıtması, geçmişin süslü parlak yaşamının yerini günümüzün ekonomik dar boğazının anlatılmasına bırakmasını mekan sağlamaktadır.
7. Okuduğunuz metinde geçen; seslenmeler, tekerlemeler, deyimler, gazeller, beyitler, şarkı-türkü- müzikler, yanlış anlamalar, taklitler, ağız özellikleri vb. bularak metnin dil ve üslup özellikleri hakkındaki düşüncelerinizi belirtiniz.
seslenme: Safiye!, (Neşeli) Özcan!,
deyim: sığıntı gibi hissetmek, günlük hayatın hay-huyundan uzak, umut bağlamak
ağız özellikleri: dalga geçmeye çalışmak, çoluk çocuğun elinde oyuncak olmak, ağzını topla.
8. Okuduğunuz metindeki, metnin yazıldığı dönemin gerçekliğini yansıtan unsurları ve metnin dönemin gerçekliğiyle ilişkisini tespit ederek metindeki millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal ve tarihî öğeleri belirleyiniz.
Cevap: Metindeki milli değerlere örnek verecek olursak, aile büyüklerine duyulan saygı yani Büyükanneye duyulan hürmet ve saygı göze çarpar. Bunun yanında paylaşım, dayanışma, sorumluluk gibi evrensel değerler de metinde yer alır.
9. Okuduğunuz metni, bağlı olduğu edebî dönem, akım, gelenek, topluluk açısından değerlendiriniz. Metindeki edebiyat, sanat ve fikir akımlarının/anlayışlarınm yansımalarını yorumlayınız.
Cevap: Metin dönemini başarılı şekilde yansıtır çünkü o dönemler görülen toplumsal sorunlar bir neslin düşünce çatışmaları arasında yaşadıkları buhranlar metinde hemen okunabilir. Bunun yanında yazarın toplumsal bir soruna parmak basması da metinden okunabilecek bir diğer önemli şeydir.
10. Okuduğunuz metindeki açık ve örtük iletileri tespit ediniz. Metinle ilgili eleştirilerinizi, güncellemelerinizi ve beğeninizi metne dayandırarak metni yorumlayınız.
Açık ileti: Aile içinde bazen tartışmalar olabilir, aile bazen yükü omuzlamak için en güçlü kişiye sıkı sıkıya sarılır.
Örtük ileti: Toplumun içinde bulunduğu huzursuzluk ortamı en başta aileleri ve aile içi ilişkileri de olumsuz etkileyebilmektedir.
11. Okuduğunuz metni ve yazarın biyografisini de dikkate alarak yazar ile metin arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap: Yazar bence kendi çevresinde gözlemlemiş olduğu olaylardan beslenerek hayal gücünün yardımıyla metnini kurgulama yoluna gitmiştir. Çünkü yazarın beslendiği kaynak aslında kendi içinde bulunduğu zor şartları da meydana getiren toplumsal durumlardır.
12. a) Geleneksel Türk tiyatrosunda “Kanlı Nigâr” gibi kalıplaşmış ünlü oyunlar vardır. Bu oyunlardan bildiklerinizi sıralayınız.
Cevap: Kibarlık Budalası, Pinti Hamit, Kibarlık Budalası
b) Geleneksel Türk tiyatrosunda “Kel Haşan, Abdürrezzak, İsmail Dümbüllü” gibi ünlü meddah, kavuklu, pişekâr ve Karagözcülerden bildiklerinizi sıralayınız.
Cevap: Geçmişte karagöz oyununu sahneleyen ünlü ustalar:
- Hafız Aşkî
- Müştâk Baba
- Hayâlî Memduh Bey
- Camcı İrfan Efendi
- Cerrah Salih Efendi
- Enderunlu Nazif Bey
- Hayâlî Katip Salih Efendi
- Hayâlî Kör Hasanzade Mehmet
- Hayal Küpü Emin Ağa
Karagöz Çevre Canavarı, Orta Oyunu ve Ocak adlı metinleri aşağıdaki tabloda verilen ölçütlere göre karşılaştırınız.
| Ölçüt | Karagöz Çevre Canavarı | Orta Oyunu | Ocak |
| Konu | Çevre sorunları | İsim anlaşmazlığı ve iş durumları | toplumsal sorunlar |
| Çatışma | Karagöz ve Hacivat’ın yanlış anlamalara dayalı ortaya çıkan komik durumlar | Kavuklu ve Pişekar’ın yanlış anlamalara dayalı ortaya çıkan komik durumlar | Aile içi yaşanan üzücü ama bir o kadar da komik durumlar |
| Sahne / Dekor | perde | sahne | tiyatro sahnesi |
| Şahıslar | Karagöz Hacivat | Kavuklu Pişekar | Büyükanne, Özcan, Fazıl, Nihat |
| Değerler | Çevre bilinci | Yardımlaşmanın önemi | Aile değerleri |