Metni Anlama ve Çözümleme
1. Millî Edebiyat Dönemi roman yazarları sosyal konulara eğilmiş ve vatan, millet, Anadolu, bağımsızlık gibi millî konularda eserler vermiştir. Buna göre okuduğunuz metnin konusunu ve temasını belirleyiniz.
Konusu: İzmirli Ayşe etrafında, Anadolu’da önce çetelerle başlayan sonra düzenli ordu ile devam eden ve zaferle sonuçlanan Türk Kurtuluş Savaşı’nın öyküsü anlatılmaktadır.
Teması: Milli Mücadele, vatan, bağımsızlık vb…
2. Birbirleriyle uyuşmayan dilek, istek ya da amaçların yarışmasından ortaya çıkan üzücü ya da kıvanç vermekten uzak bilinç durumuna çatışma denir. Bu hatırlatmadan hareketle okuduğunuz metindeki çatışmaları belirtiniz.
Cevap: Romanda karakterlerin kendi içindeki ve diğerleri ile olan çatışmaları vardır.
3. Okuduğunuz metnin olay örgüsünün nasıl oluştuğunu tespit ederek metnin olay örgüsünü belirtiniz.
Cevap: Olay örgüsü neden-sonuç ilişkisine göre şekillenir.
4. Okuduğunuz metinde şahısların rol dağılımlarını, olay akışını etkileyen fiziksel, psikolojik ve ahlaki özelliklerini, toplumsal statülerini, tarihsel kişilikleri veya bu kişiliklerle ilişkilerini dikkate alarak metindeki şahısların tip veya karakter özelliği gösterip göstermediklerini belirleyiniz.
Cevap: Metindeki kişiler karakter özelliği göstermektedir.
Peyami: Varlıklı bir ailenin evladıdır. Duygusal bir kişiliğe sahiptir. Hariciye memurluğu yapmaktadır. Ayşe’ye aşıktır. Peyami’nin Ayşe’ye olan aşkı onu milli mücadelenin içerisine sürükler.
İhsan: Peyami’nin çok yakın arkadaşıdır. Ayşe’ye aşıktır ve onunla evlenmek ister. Milli mücadeleye gönül verenlerden biridir.
Ayşe: Romandaki ana karakterlerden biridir. Hırslıdır. Kocası ve oğlunun İzmir’in işgali sırasında ölmesi üzerine İstanbul’da akrabalarının yanına gelir. Daha sonra Anadolu’ya geçerek milli mücadeleye destek olmak için hemşirelik yapar. Sakarya Muharebesinde hayatını kaybeder.
Kezban: Ailesi ve yakınları Yunanlılar tarafından katledilen yeşil gözlü, güzel bir köylü kızıdır. İhsan’a yardım edebilmek için canını hiçe sayabilecek kadar fedakardır.
5. Okuduğunuz metindeki kahramanların ruh hâli ile zaman ve mekân arasındaki ilişkiyi dikkate alarak olayların gelişiminde zaman ve mekânın işlevini belirleyiniz.
Cevap: Alınan metinde olaylar Sarılar köyü, Doğançay gibi mekanlarda geçmektedir. ” “öğleye doğru, o gece” gibi zaman ifadeleri geçmektedir.
6. Okuduğunuz metnin anlatıcısını ve bakış açısını tespit ederek anlatıcının okuru etkilemek için yönlendirme yapıp yapmadığını, olayları yorumlayıp yorumlamadığını, yazarın düşünce veya kişiliğiyle örtüşen bir yansıtıcı olup olmadığını, taraflı davranıp davranmadığını değerlendiriniz.
Cevap: Metindeki olaylar, olayın kahramanlarından biri olan Peyami’nin ağzından anlatılmaktadır. Anlatıcı kahraman anlatıcı, bakış açısı kahraman anlatıcının bakış açısıdır.
7. Okuduğunuz metinde yararlanılan anlatım biçimlerini (öyküleme, betimleme vb.) anlatım tekniklerini (gösterme, tahkiye etme, özetleme, geriye dönüş, diyalog, iç konuşma, iç çözümleme, bilinç akışı, pastiş, parodi, ironi vb.) tespit ederek bunların metindeki işlevini belirleyiniz.
Anlatım biçimleri: Öyküleyici, betimleyici anlatım
Anlatım Teknikleri: Gösterme tekniği (diyalog şeklinde)
Tahkiye etme (Anlatma): Tahkiye, olay anlatımı, kişi tanıtımı, geriye dönüş şeklindedir.
8. Okuduğunuz metnin cümle yapılarına, kelime kadrosuna, anlatım tekniklerine, söz sanatlarına, akıcılık, nesnellik, öznellik, duygusallık, coşkunluk gibi hususlarına dikkat ederek yazarın metindeki üslup özelliklerini belirleyiniz.
Cevap: Romanın genelinde coşkulu bir dil kullanılmıştır. Romanın dili sade ve akıcıdır. Yerel söyleyişlere de yer verilmiştir.
9. Okuduğunuz metinde, metnin yazıldığı dönemin gerçekliğini yansıtan unsurları ve metnin dönemin gerçekliğiyle ilişkisini tespit ederek metindeki millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi ve tarihî öğeleri belirleyiniz.
Cevap: Metnin yazıldığı dönemin gerçekliğini yansıtan unsurları
- İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edilmesi
- Halkın işgale karşı direnişi
- Kağnıların varlığı
Vatan için mücadele, bağımsızlık, şehit olmak gibi milli, manevi değerler vardır.
10. Okuduğunuz metni; bağlı olduğu edebî dönem, akım, gelenek, topluluk açısından değerlendirerek metinde görülen edebî, felsefi, estetik anlayışın metne yansımalarını tespit ediniz.
Cevap: Roman, Milli Edebiyat Dönemi yazarlarından Halide Edip’in bağımsızlık savaşımızı bütün gerçekliği ve canlılığıyla anlattığı bir eserdir. Eserde realizmin akımının etkileri vardır. Millî Edebiyat Dönemi roman yazarları sosyal konulara eğilmiş ve vatan, millet, Anadolu, bağımsızlık gibi millî konularda eserler vermiştir. Bu eserde de bu özellikleri görüyoruz.
11. Okuduğunuz metindeki açık ve örtük iletileri bulunuz. Metinle ilgili tespitlerinizi, eleştirilerinizi, güncellemelerinizi ve beğeninizi metne dayanarak ifade ediniz.
Cevap: Vatanın içinde bulunduğu zor durum, düşma işgaline karşı millet olarak yapabileceklerimiz, mücadele, fedakarlık, vatan sevgisi, kahramanlık gibi iletiler…
12. Okuduğunuz metni ve yazarın biyografisini de dikkate alarak yazar ile metin arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap: Roman, Milli Edebiyat Dönemi yazarlarından aynı zamanda Kurtuluş Savaşı’nın tanığı olan Halide Edip’in bağımsızlık savaşımızı bütün gerçekliği ve canlılığıyla anlattığı çok önemli bir eserdir.
13. Bireylerini millî, manevi ve ahlaki değerlerine bağlı yetiştiren toplumlar, çağın gereği olan gelişmelere de duyarlı oldukları takdirde başarılı olur. Dil, din, tarih, örf, adet ve gelenekler, aile kurumu, kutsal zaman ve mekânlar, bayrak, vatan, İstiklâl Marşı gibi millî ve manevi değerlerin oluşturduğu kültürün oluşumuna dikkat edildiğinde bu değerlerin, birbirinden ayrılamayan bir bütün olduğu görülmektedir.
Bu bütünü oluşturan en önemli unsur vatan sevgisi midir? Nedenleriyle belirtiniz.
Cevap: Evet, bu bütünü oluşturan en önemli unsur vatan sevgisidir.
14. Millî Edebiyat Dönemi roman yazarlarını ve eserlerini defterinize yazınız.
Milli Edebiyat Dönemi Roman Yazarları ve Eserleri
Ömer Seyfettin
- Yalnız Efe
- Efruz Bey
Yakup Kadri Karaosmanoğlu
- Kiralık Konak (1922)
- Nur Baba (1922)
- Hüküm Gecesi (1927)
- Sodom ve Gomore (1928)
- Yaban (1932)
- Ankara (1934)
- Bir Sürgün (1937)
- Panaroma (2 cilt, 1953)
- Hep O Şarkı (1956)
Halide Edip Adıvar Romanları
- Heyula (1908)
- Raik’in Annesi (1909)
- Seviye Talip (1910)
- Handan (1912)
- Yeni Turan (1912)
- Son Eseri (1913)
- Mev’ud Hüküm (1918)
- Ateşten Gömlek (1923)
- Vurun Kahpeye (1923)
- Kalp Ağrısı (1924)
- Zeyno’nun Oğlu (1928)
- Sinekli Bakkal (1936)
- Yolpalas Cinayeti (1937)
- Tatarcık (1939)
- Sonsuz Panayır (1946)
- Döner Ayna (1954)
- Akile Hanım Sokağı (1958)
- Kerim Ustanın Oğlu (1958)
- Sevda Sokağı Komedyası (1959)
- Çaresaz (1961)
- Hayat Parçaları (1963)
Refik Halit Karay Romanları
- İstanbul’un İçyüzü (1920)
- Yezidin Kızı (1939)
- Çete (1939)
- Sürgün (1941)
- Anahtar (1947)
- Bu Bizim Hayatımız (1950)
- Nilgün (3 cilt, 1950-1952)
- Yeraltında Dünya Var (1953)
- Dişi Örümcek (1953)
- Bugünün Saraylısı (1954)
- 2000 Yılının Sevgilisi (1954)
- İki Cisimli kadın (1955)
- Kadınlar Tekkesi (1956)
- Karlı Dağdaki Ateş (1956)
- Dört Yapraklı Yonca (1957)
- Sonuncu Kadeh (1965)
- Yerini Seven Fidan (1977)
- Ekmek Elden Su Gölden (1980)
- Ayın On Dördü (1980)
- Yüzen Bahçe (1981)
Reşat Nuri Güntekin Romanları
- Çalıkuşu (1922)
- Gizli El (1924)
- Damga (1924)
- Dudaktan Kalbe (1925)
- Akşam Güneşi (1926)
- Bir Kadın Düşmanı (1927)
- Yeşil Gece (1928)
- Acımak (1928)
- Yaprak Dökümü (1930)
- Kızılcık Dalları (1932)
- Gökyüzü (1935)
- Eski Hastalık (1938)
- Ateş Gecesi (1942)
- Değirmen (1944)
- Miskinler Tekkesi (1946)
- Harabelerin Çiçeği (1953)
- Kavak Yelleri (ölümünden sonra 1961)
- Son Sığınak (ölümünden sonra 1961)
- Kan Davası (ölümünden sonra 1962)
Mithat Cemal Kuntay
- Üç İstanbul
Halide Nusret Zorlutana Romanları
- Sisli Geceler
- Küller
- Aydınlık Kapı
- Aşk ve Zafer
- Büyükanne
- Gülün Babası Kim?
Millî Mücadele’yi konu edinen romanları araştırınız. Bu romanları aşağıya yazınız.
- Ateşten Gömlek➨Halide Edip Adıvar
- Vurun Kahpeye➨Halide Edip Adıvar
- Yaban➨Yakup Kadri Karaosrnanoğlu
- Ankara➨Yakup Kadri Karaosrnanoğlu
- Küçük Ağa➨Tarık Buğra
- Yorgun Savaşçı➨Kemal Tahir
- Halas➨Mehmet Rauf
- Dikmen Yıldızı➨Aka Gündüz
Mehmet Rauf’un Eylül adlı romanından alınan aşağıdaki parçada geçen cümlelerin çeşitlerini bulunuz. Bunların metindeki işlevlerini belirleyiniz.
Sandalın geldiği günden beri Süreyya, rüzgâr buldukça fırsatı kaçırmıyor, hemen balkona çıkıp sandalcıya sesleniyordu. Bu ses, Suat’ın şimdi korkulu rüyası olmuştu. Durgun yaşamıda bir fırtına acımasızlığıyla tekrar ediyordu. Önce birlikte olmak için birlikte çıkmak istemişti. Ancak deniz onu harap ediyor, günlerce sersem bırakıyordu. Onun için burada karşıdan onun gezdiğine bakarak bin heyecanla bekliyordu. Kendini aldatmak için eline aldığı dikiş bazen dalgınlıktan yanlış oluyor, sonra sökmek zorunda kalıyordu. Süreyya her zaman kendini götürmeye uğraşıyordu, önce bir iki gün ilk sersemliklerin geçtiğine güvenip onun sözünden de çıkmak istemeyerek gitmişti. Ancak tekrar ettikçe baş dönmesi o kadar çoğalmıştı ki artık mümkün değildi. Hatta havalar iyi olsa da akima geldikçe midesi bulanıyordu.
Cevap: Cümleler anlamına göre, yüklemine göre, yüklemin yerine göre, yapısına göre sıralanmıştır)
- Sandalın geldiği günden beri Süreyya, rüzgâr buldukça fırsatı kaçırmıyor, hemen balkona çıkıp sandalcıya sesleniyordu. ( I. Olumsuz-II. olumsuz cümle) fiil cümlesi, kurallı, sıralı cümle
- Bu ses, Suat’ın şimdi korkulu rüyası olmuştu. (olumlu, fiil cümlesi, kurallı cümle, basit cümle)
- Durgun yaşamı da bir fırtına acımasızlığıyla tekrar ediyordu. (Olumlu, fiil, kurallı, basit cümle)
- Önce birlikte olmak için birlikte çıkmak istemişti. (Olumlu, fiil, kurallı, girişik birleşik cümle)
- Ancak deniz onu harap ediyor, günlerce sersem bırakıyordu. (Olumlu, fiil, kurallı, sıralı cümle)
- Onun için burada karşıdan onun gezdiğine bakarak bin heyecanla bekliyordu. (Olumlu, fiil, kurallı, girişik birleşik cümle)
- Kendini aldatmak için eline aldığı dikiş bazen dalgınlıktan yanlış oluyor, sonra sökmek zorunda kalıyordu. (olumlu, fiil cümlesi, kurallı cümle, sıralı cümle)
- Süreyya her zaman kendini götürmeye uğraşıyordu, önce bir iki gün ilk sersemliklerin geçtiğine güvenip onun sözünden de çıkmak istemeyerek gitmişti. (olumlu, fiil cümlesi, kurallı cümle, sıralı cümle)
- Ancak tekrar ettikçe baş dönmesi o kadar çoğalmıştı ki artık mümkün değildi. (olumsuz cümle, isim cümlesi, kurallı, ki’li birleşik cümle)
- Hatta havalar iyi olsa da aklına geldikçe midesi bulanıyordu. (olumlu, fiil cümlesi, kurallı cümle, birleşik cümle)
Halide Edib Adıvar’m Ateşten Gömlek adlı romanından alınmış aşağıdaki parçada geçen altı çizili kelimeleri inceleyerek yazımlarının doğru olup olmadığını belirtiniz.
Ağaçların arasından biraz kısık ve çok gazaplı bir kadın sesi haykırdı:
“Ciğerine bit düşesi (…), kine askerlerle ne ediyon ha!”
“Yenge, şimdi geliyom. Sen beni biraz bekle, e mi!” O gider gitmez atımı çevirdim:
“Mehmet Çavuş,” dedim, “bu çocuk gelmeden ben Doğançay’a doğru gidiyorum. Karargâhı bulur, sana Doğançay’dan bir kılavuz yollarım, sen bu çocuğa görünmeden buradan savuş, kumandanla başımız belaya girmesin.”
Ne cevap verdiğine dikkat etmeden atımı sürdüm, gittim. Fakat şimdi gözlerinin kanlanmış olduğunu, ürkmüş ve azmış bir at gibi soluduğunu hatırlıyorum.
Doğançay’dan pek uzak olmayan bir ağaçlık arasında karargâhı buldum. İhsan, kuvvetlerinin bir kısmıyla ileride çarpışıyormuş. On beş gün içinde bizim karargâhın asker unsuru fark edilecek kadar artmış, gün gün galebe çalan, meydana çıkan ordu bu heyet içinde bile tebellür ediyor.
- biraz➠doğru
- düşesi➠doğru
- kine➠yanlış (yine)
- ediyon➠yanlış (ediyorsun)
- geliyom➠yanlış (geliyorum)
- e mi➠yanlış (emi)
- gider gitmez➠doğru
- bu➠yanlış (Cümle başında büyük yazılmalı >>Bu)
- karargâh➠doğru
- kılavuz➠doğru
- buradan➠doğru
- dikkat etmeden➠doğru
- hatırlıyorum➠doğru
- Doğançay’dan➠doğru
- ileride➠doğru
- on beş➠doğru
- fark edilecek➠doğru
- gün gün➠doğru
Gogol’un Ölü Canlar adlı romanından alınmış aşağıdaki parçada geçen noktalama işaretlerini tespit ediniz. Bu işaretlerin hangi amaçla kullanıldığını ve metnin anlamına katkısını belirtiniz.
Fakat ben… Gizli bir kuvvet tarafından bu garip kahramanlarımla daha uzun zaman el ele yürümek zorundayım. Hayatın bu muazzam akışını görünen kahkahalarla aydınlatarak ama kimsenin göremediği, sezemediği gözyaşlarımın arkasından izleyerek anlatmak zorundayım! Ve ilham perimi beklerken ansızın kopan ilham fırtınasıyla başımın yeniden coşup ayaklanacağı ve okuyucularımın büyük bir şaşkınlıkla çok daha başka sözlerin ağzımdan gürül gürül akacağını beklediği günler henüz çok uzaklardadır. Aman biz yolumuza düşelim! Alnımızdaki kırışıklıkları, yüzümüzün asıklığını bir kenara atalım! Hemen gerçeklere dönelim, hayatın uğultusuna, çıngırak seslerine kulak verelim ve bakalım Çiçikov ne yapıyor?
Çiçikov, uyanınca ellerini, ayaklarını uzatarak gerindi ve çok iyi uyumuş olduğunu hissetti, iki dakika kadar sırtüstü yatarak parmaklarını çıtlatıp en azından dört yüz cana sahip olduğunu sevinçle hatırladı. Tıraş olurken arkadaşlarının önünde övündüğü çenesine ve çok sevdiği yüzüne bile bakmadı. Halbuki her zaman eliyle çenesini okşayarak “Ne güzel yusyuvarlak çenem var.” derdi.
- Üç nokta: Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
- Nokta: Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
- Ünlem: Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur.
- Soru işareti: Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur.
- Virgül: Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur.
A. Yazma Tür ve Teknikeleri tanıma
Aşağıda verilen roman yazma tekniği aşamalarını dikkate alarak okuduğunuz bir romanın sonucunu değiştirip romandaki olay örgüsünü hikâye formunda veya romanın bir kesitini diyalog hâlinde tekrar yazınız.
Aşağıdaki yönergelerden faydalanarak metninizi oluşturunuz.
* İşe ana karakterinizi oluşturmakla başlayınız. Bir romanda en fazla iki ana karakter olduğunu unutmayınız.
* Ana karakterinize başa çıkması gereken bir problem oluşturunuz.
* Bu problemi çözmesinin önündeki büyük engelleri ve zorlukları belirleyiniz.
* Yan karakterle, ana karakterin etrafında çatışma yaratacak diğer karakterleri belirleyiniz.
* Hiçbir şey rastlantı olmamalıdır. Romanda kullanacağınız her şeyin bir mantığı, bir nedeni olmalıdır. Anlatacağınız hiçbir şey gereksiz olmamalıdır.
* Her karakterin kendi kişiliği ve sebebi olmalıdır.
* Olay kurgusu karakterlerle özdeşleşmelidir.
* Olay örgüsü, romanın başlamasından önceye dayanmalıdır. Bu, yazara geri dönüşler yapma imkânı verir.
* Olayları sahneler hâlinde gösteriniz, anlatmayınız. Okuyucu, olayı karakterlerin yaptıklarından, konuşmalarından öğrenmelidir.
* Çok fazla “dedi”, “söyledi” gibi vurgulardan kaçınınız. Bunları sadece karıştırılması muhtemel konuşmalar için kullanınız.
* Olayların nerede ve hangi zamanda geçtiğini mutlaka belirleyiniz ve buna sadık kalınız.
B. Uygulama
* Yazdığınız metinler öğretmeniniz tarafından değerlendirilecektir.
* Yazdığınız metni sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.
Yazmış olduğunuz romanları arkadaşlarınızın da görüp okuyabilmesi için sınıf panosu, okul panosu, dergi, gazete, sosyal medya vb. yerlerde sergileyiniz.
SÖZLÜ İLETİŞİM ÇALIŞMALARI
Türk ve dünya edebiyatından sinemaya uyarlanmış bir romanın filmini izleyiniz. Filmden edindiğiniz izlenimlerinizi sınıf ortamında yorumlayınız.