Metni Anlama ve Çözümleme
1. Okuduğunuz efsaneden alınmış aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin anlamını metindeki bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahmininizi kaynaklardan yararlanarak kontrol ediniz.
Bir müddet sonra Güllü Gelin’in yüreğine bir ateş düşer. Çocuğuna bakmak için türbeye gelir. Çocukta ne inilti ne de ses vardır. Güllü, bebeğini öpüp sallar. Fakat bebekten ses gelmez. Güllü Gelin, bebeğinin ölmüş olduğunu anlar:
—Yavrum… Yavrum…, diye öyle bir bağırır ki dağ, taş sarsılır. Hüseyin Gazi’nin kabrinden bir ses yükselir:
- müddet: süre, zaman
- ateş düşmek: Büyük bir acının etkisi altında kalıp çok üzülmek.
- inilti: inleme sesi, inleyiş
- sallamak: düzenli bir biçimde ve hep aynı doğrultuda hareket ettirmek.
- ses gelmemek: sesi çıkmamak
- sarsılır: Kımıldamak, titremek
2. Efsanelerin konuları bir kişiye, bir olaya veya bir yere dayandırılır. Buna göre okuduğunuz efsanenin konusunu ve temasını belirleyiniz.
Konusu: Tokat Ağbaba türbesi yanındaki tarladaki mercimeğe benzer taşların nasıl oluştuğu… Başka bir ifadeyle kötü kalpli bir adamın üvey kızına yaptıkları yüzünden ve onun bedduasını almasıyla tarlasına ekilen mercimeğin taşa dönüşmesi diye de söyleyebiliriz.
3. İki güdü çatıştığında birinin doyumu diğerinin engellenmesine yol açar. Bu durum çatışmayı ortaya çıkarır. Buna göre okuduğunuz efsanedeki çatışmaları belirtiniz.
Cevap: Metindeki çatışmalar kötü kalpli üvey babası ile Güllü Gelin arasındadır. Kötülük-iyilik çatışması vardır.
4. Okuduğunuz efsanenin olay örgüsünün nasıl oluştuğunu tespit ederek efsanenin olay örgüsünü belirtiniz.
Cevap: Olay örgüsü sebep-sonuç ilişkisi içinde oluşmuştur.
Olay örgüsü:
- Güllü Gelin’in kocası öldükten sonra bebeğiyle annesi ve üvey babasının evinde yaşamaya başlaması
- Üvey babanın Hüseyin Gazi Tepesi’nde uzak ve çıkışı zor tarlada Güllü Gelin’i çalıştırması
- Bakımsızlık ve soğuktan bebeğin hasta olması
- Güllü Gelin’in üvey babasından bebeği doktora götürmesini istemesi ve üvey babanın mercimek ekilmeden buna izin vermemesi
- Mercimek ekme günü bebeğin ölmesi
- Güllü Gelin’in feryatlarıyla Hüseyin Gazi’nin türbesinden “Mercimeğin taş ola” seslerinin yükselmesiyle tarlaya ekilen tüm mercimeğin taş olması
5. Okuduğunuz efsanede şahısların rol dağılımlarını, olay akışını etkileyen fiziksel, psikolojik ve ahlaki özelliklerini, toplumsal statülerini, tarihsel kişilikleri veya bu kişiliklerle ilişkilerini dikkate alarak efsanedeki şahısların tip veya karakter özelliği gösterip göstermediklerini belirleyiniz.
Güllü Gelin: Kocası öldüğü için annesinin ve üvey babasının evinde kalmak zorunda olan çaresiz bir kadındır.
Anne: Kocasını kaybeden kızına evini açan iyi bir kadındır.
Üvey Baba: Geçim sıkıntısı yaşayan kötü kalpli biridir.
Şahıslar karakter özelliği göstermektedir.
6. Okuduğunuz efsanedeki kahramanların ruh hâli ile zaman ve mekân arasındaki ilişkiyi dikkate alarak olayların gelişiminde zaman ve mekânın işlevini belirleyiniz.
Cevap: Olaylar Tokat Zile’de Hüseyin Gazi Tepesi yakınlarında bir tarlada ve tarlanın yanındaki türbede geçmektedir. Anlatılanlardan hareketle olayın soğuk bir sonbahar veya kış mevsminde geçtiği söylenebilir. Metinde “mercimek ekme günü, bir müddet sonra” gibi zaman ifadeleri geçiyor.
7. Okuduğunuz efsanenin anlatıcısını ve bakış açısını tespit ederek anlatıcının okuru etkilemek için yönlendirme yapıp yapmadığını, olayları yorumlayıp yorumlamadığını, yazarın düşünce veya kişiliğiyle örtüşen bir yansıtıcı olup olmadığını, taraflı davranıp davranmadığını değerlendiriniz.
Cevap: Anlatıcı hakim anlatıcı, bakış açısı ilahi bakış açısı… Anlatıcı olayları yorumlamış, taraflı davranmış, okuru etkilemek için yönlendirme yapmıştır.
8. Okuduğunuz efsanede, metnin yazıldığı dönemin gerçekliğini yansıtan unsurlan ve metnin dönemin gerçekliğiyle ilişkisini tespit ederek efsanedeki millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi ve tarihî öğeleri belirleyiniz.
Cevap: Çiftçilikle uğraşılması, türbelerin varlığı vb. unsurlar dönemin gerçekliğini yansıtmaktadır.
9. Okuduğunuz efsanede yararlanılan anlatım biçimlerini (öyküleme, betimleme vb.) tespit ederek bunların metindeki işlevini belirleyiniz.
Cevap: Öyküleme ve betimleyici anlatım anlatım biçimleri vardır. Bunlar anlatılanların okurun daha iyi anlamasını sağlamaktadır.
10. Okuduğunuz efsanedeki açık ve örtük iletileri bularak efsane ilgili tespitlerinizi, eleştirilerinizi, güncellemelerinizi ve beğeninizi metne dayanarak ifade ediniz.
Cevap: Kötülük eden kötülük bulur.
11. İnsanlar bireysel ve toplumsal olarak bazı değerlere sahiptir. Bunlar yazısız kurallar olarak ahlaki, yazılı kurallar olarak hukuki bir şekilde meydana gelmektedir. Toplumda ve bireysel hayatımızda en önemli ahlaki değerlerden biri de yardımseverliktir. Yardımseverlik insan ilişkilerini nasıl etkiler? Belirtiniz.
Cevap: Yardımseverlik toplumdaki birlik ve dayanışmayı sağlar, insanlar arası ilişkiyi olıumlu etkiler. Bir değer olarak yardımlaşmaya önem veren toplumlardaki insanlar birbirlerine daha çok bağlanır.
İlyada Destanı ile Taş Mercimek Tarlası adlı efsaneyi aşağıda verilen ölçütlere göre karşılaştırınız.
İlyada Destanı ve Taş Mercimek Tarlası efsanesini aşağıdaki ölçütlerle karşılaştıralım:
Konu:
- İlyada Destanı: Truva Savaşı ve Akhaların Troya'yı ele geçirmek için verdikleri mücadele konu edinilir.
- Taş Mercimek Tarlası: Bir gelinin yaşadığı trajik hikaye etrafında, Hüseyin Gazi Tepesi'nde yaşanan doğaüstü bir olayı konu alır.
İçerik:
- İlyada Destanı: Savaş, kahramanlık, tanrılar arası mücadele gibi temaları işler.
- Taş Mercimek Tarlası: Bereket, inanç, insanın zor durumlardaki kararlılığı ve doğaüstü bir olayın etkileri üzerine odaklanır.
Olay Örgüsü:
- İlyada Destanı: Savaşın başlangıcı, çeşitli kahramanların ve tanrıların mücadeleleri, trajik son gibi unsurlardan oluşur.
- Taş Mercimek Tarlası: Bir gelinin trajik hikayesi etrafında, Hüseyin Gazi Tepesi'nde yaşanan doğaüstü bir olayın etkileri anlatılır.
Çatışma:
- İlyada Destanı: İnsanlar arası savaş, kahramanlar arasındaki çekişmeler ve tanrılar arası mücadele gibi çeşitli çatışmaları içerir.
- Taş Mercimek Tarlası: İç çatışmaların yanı sıra doğaüstü bir olayla insanlar arasında çatışma vardır.
Şahıslar:
- İlyada Destanı: Mitolojik kahramanlar, tanrılar ve Troyalılar gibi çeşitli karakterler destanın ana karakterleridir.
- Taş Mercimek Tarlası: Güllü Gelin, üvey baba ve Hüseyin Gazi gibi daha yerel ve anonim karakterler öne çıkar.
Değerler:
- İlyada Destanı: Onur, kahramanlık, sadakat gibi değerler ön plandadır.
- Taş Mercimek Tarlası: İnanç, sabır, sevgi, bereket gibi değerler vurgulanır.
Bu karşılaştırma, iki farklı kültürden gelen eserlerin farklı konuları, içerikleri, olay örgüleri, çatışmaları, karakterleri ve vurguladıkları değerler bakımından nasıl farklılık gösterebileceğini göstermektedir. İlyada Destanı daha epik ve mitolojik bir temaya sahipken, Taş Mercimek Tarlası daha yerel, halk hikayesi ve doğaüstü unsurlara dayalı bir efsane olarak öne çıkar.