Metni Anlama ve Çözümleme
1. Yeni hayat sahnelerini ve günlük hayat izlenimlerini daha geniş ölçüde dile getiren Nedim, şarkılarında gönlünün heveslerini söylerken ilhamının kaynağı, hayatta yaşayan gerçek insan güzelleri olur. Bu özellikleri de dikkate alarak şarkının temasını belirleyiniz.
Cevap: Teması aşk/sevgili
2. Şiirde ahengi sağlayan unsurlara okuduğunuz şarkıdan örnekler vererek bunların şarkıya katkısını değerlendiriniz.
Ölçü: Aruz ölçüsü
Kafiye ve redifleri:
a–istidâdı var
a–imdâdı var
a–feryâdı var
b–bidâdı var “-ı var” redif; “âd” zengin kafiye
c– tesir eyleyen
c–zencir eyleyen
c–teshir eyleyen “eyleyen” redif; “ir” tam kafiye
b–âdı var “-ı var” redif; “âd” zengin kafiye (her dörtlüğün son dizesi birbiriyle kafiyeli)
3. Okuduğunuz şiirin nazım biçimini ve nazım türünü tespit ediniz.
Cevap: Nazım biçimi: Şarkı
4. Okuduğunuz şiirdeki mazmun, imge ve edebî sanatları belirleyerek bunların anlama katkısını değerlendiriniz.
Mazmun-İmge ve Edebi Sanatlar
İlk dörtlükte “uşşak, nâle, feryâd” sözcükleri birbiriyle ilişkili olduğu için tenasüp sanatı
2. Dörtlük:
Sevgilinin saçı zincire benzetilerek teşbih (benzetme)
sevgilinin lal dudağı mühre benzetilerek teşbih
“lâl dudağının mührü ise dünyayı avucuna alır.” ifadesinde mübalağa (abartma) sanatı
sevgilinin dudağını Süleyman’ın mühründen daha üstün tutuyor yine mübalağa sanatı
Süleyman’ın mührü denilerek telmih (hatırlatma) sanatı yapılmıştır.
3. Dörtlük:
sevgili, güzelliği ve tesir etmesi ile periye benzetilmiş; teşbih sanatı
sevgilinin boyu şimşad ağacına benzetilmiş teşbih sanatı
sevgili de güzelllik gül bahçesine benzetilmiş teşbih sanatı
zerre (çok ufak parçacık) -afitab (güneş) sözcükleri arasında tezat sanatı
Sevgilinin güzel yüzü güneşten bie daha parlaktır ifadesiyle mübalağa sanatı
4. Dörtlükte:
gözün şive yapma ilminde üstad olması teşhis, istiare
fettan gamze, gözü eğiten üstada benzetilmiş
göz-gamze kelimeleri arasında tenasüp sanatı
5. Şiirde söyleyici kendisini “ben” veya “biz” zamiri ile veya daha farklı bir zamirle ifade edebilir. Buna göre okuduğunuz şiirdeki söyleyici ile hitap edilen kişi/varlık arasındaki ilişkiyi ve şiirin muhatabını belirleyiniz.
Cevap: Şiirde söyleyici sevgiliye hitap ediyor.
6. Şiirin, bağlı olduğu edebî dönem, akım, gelenek, topluluktan hareketle okuduğunuz şiirdeki edebiyat, sanat ve fikir akımlarının yansımalarını değerlendiriniz.
Edebi Dönem: Divan edebiyatı
Nedim’in şarkısında Mahallileşme akımının izleri de vardır.
Mahallileşme (Yerlileşme) akımı divan şiirinde, yerli ve günlük hayata dair unsurlara yer verme anlayışıdır. 15.yüzyılda Necati’nin halk deyimleri ve söyleyişleri kullanmaya başlaması ile kendini gösteren dilde sadeleşme gayreti (Türkî-i Basit) Mahallileşme akımının da müjdecisi olur.
Şeyhülislam Yahya, Bakî gibi şairler tarafından kullanılan İstanbul Türkçesi, 18.yüzyıla gelindiğinde Nedim’in şiirlerinde doğal bir söyleyiş halini alır.
7. Okuduğunuz şiirde, şiirin yazıldığı dönemin gerçekliğini yansıtan unsurları ve şiirin dönemin gerçekliğiyle ilişkisini belirleyiniz.
Cevap:Nedim, şiirimize bazı yenilikler getirmiştir. İstanbul Türkçesinin inceliğini şiire aktarmıştır. “Yerel unsurları şiirde kullanma” olarak tanımlanabilecek Mahallileşme akımının temsilcisi olmuştur. Bu şiir; yazıldığı dönemin dil, kültür ve sanat anlayışını yansıtıyor.
8. Okuduğunuz şiirin, bağlı olduğu edebî dönem, akım, gelenek, topluluğu; şiiri ve şairin biyografisini de dikkate alarak şair ile şiir arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap: Lale Devri sanatçısı olan Nedim; şiirinde bu dönemin zevk ve eğlence yaşamıyla günlük hayat izlenimlerini dile getirmiştir. Şair bu şarkısında divan şiirindeki klasik “sevgili tipi”ni yansıtıyor.
9. Okuduğunuz şiirdeki açık ve örtük iletileri belirleyiniz. Şiirle ilgili tespitlerinizi, eleştirilerinizi, güncellemelerinizi ve beğeninizi metne dayanarak yorumlayınız.
Cevap:Sevgilinin çapkın gözü, âşığın gönlüne tesir eder. Sevgili bir peri kadar güzeldir ama çok da acımasızdır.
Sevgililer acımasızdır, aşığa ilgi göstermez ama Nedim de seçicidir.
Estergon Karası adlı türküyle Nedim’in Şarkısını aşağıdaki tabloda verilen ölçütlere göre karşılaştırınız.
| Ölçüt | Estergon Kal’ası | Şarkı |
| Tema | Acı, hüzün | aşk, sevgi |
| Ölçü | 11’li hece | aruz |
| Kafiye Düzeni | aaa bb/ccc | aaab cccb |
| Ses Tekrarları | aliterasyon | asonas |
| Nazım Biçimi ve Türü | türkü | şarkı |
| Üslup | Yalın sade halk dili | Arapça Farsça kelime ve tamlamalar |
| İleti | Estergon Kalesinin zapt edilmesinin verdiği acı üzüntü | Sevgililerin acımasızlığı ilgisizliği |
1. Çoban Çeşmesi adlı şiirden alınan aşağıdaki dizelerde geçen isim tamlamalarını bularak türküdeki işlevlerini belirleyiniz.
İlk dörtlükte:
- çoban çeşmesi: belirtisiz isim tamlaması
- Suyun sesi: belirtili isim tamlaması
2. dörtlükte:
- Şirin’in aşkı: belirtili isim tamlaması
- hayatın ufukları: belirtili isim tamlaması
- çoban çeşmesi: belirtisiz isim tamlaması
Derinden derine ırmaklar ağlar,
Uzaktan uzağa çoban çeşmesi.
Ey suyun sesinden anlayan bağlar!
Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi?
Gönlünü Şîrîn’in aşkı sarınca,
Yol almış hayâtın ufuklarınca;
O hızla dağları Ferhad yarınca,
Başlamış akmağa çoban çeşmesi.
2. Kaygusuz Abdal’ın Nefes adlı şiirinden alınan aşağıdaki dizelerde geçen altı çizili kelimelerin doğru telaffuzlarını yapınız. Ayrıca altı çizili kelimelerin günümüz yazım kurallarına uyup uymadığını kontrol ediniz.
Cevap: Şu şekilde kontrol edebiliriz:
Ben kıble-i cân bilmezem cân can, bilmezem bilmem
Pîrün hüsnini severem Pîrün pirin, hüsnini hüsnünü, severem severim
Bir gayrı îmân bilmezem îmân iman (düzetlme işareti olmamalı)
Sofî-i sâlûs nedendür nedendür nedendir
Hüsne münkir geçindügi
Ne aceb belâ gelüpdür belâ bela, gelüpdür geldi
Ben Hakdan gayri bilmezem Hakdan Hak’tan
Bana dirler ki şeyâtin şeyatin şeyatin
Senün yolun azdurur azdırır
Ben şu zerrak sofulardan
Gayrı bir şeytân bilmezem şeytân şeytan (düzeltme işareti olmamalı)
Dost senin yüzünden özge Ben kıble-i can bilmezem Pîrün hüsnini severem Bir gayrı îmân bilmezem
Sofî-i sâlûs nedendür Hüsne münkir geçindügi Ne aceb belâ gelüpdür Ben Hakdan gayri bilmezem
Bana dirler ki şeyâtin Senün yolun azdurur Ben şu zerrak sofulardan Gayrı bir şeytân bilmezem
3. Yunus Emre’nin İlahisi1 nden alman aşağıdaki dizelerde geçen noktalama işaretlerinin hangi amaçla kullanıldığını belirtiniz.
Virgül: Sıralı cümleleri ve özneleri ayırmak için kullanılmıştır
Soru İşareti: Soru cümlesinin sonuna konmuştur.
Harami gibi yoluma,
Aykırı inen karlı dağ:
Ben yârimden ayrı düştüm,
Sen yolumu bağlar mısın?
Karlı dağların başında, Salkım salkım olan bulut, Saçın çözüp benim için, Yaşın yaşın ağlar mısın?
A. Yazma Tür ve Tekniklerini Tanıma
1. Mâni Yazma Çalışması
Okuma bölümünde edindiğiniz bilgilerden hareketle mâni türünün şekil özelliklerinden de faydalanarak mâni yazma çalışması yapınız.
Samanlık dolu saman
Uyan kardeşim uyan
Dilimiz yozlaşıyor
Var mı umrunda olan?
Bahçelerde gül var mı?
Türkçeden has dil var mı?
Sevelim Türkçemizi
Bundan gayrı yol var mı
2. Koşma Yazma Çalışması
Okuma bölümünde edindiğiniz bilgilerden hareketle koşma türünün genel özelliklerinden de faydalanarak bir koşma yazma çalışması yapınız.
KOŞMA
Ela gözlüm ben bu ilden gidersem;
Zülfü perişanım kal melil melil.
Kerem et aklından çıkarma beni;
Ağla gözyaşın sil melil melilYeğin ey sevdiğim, sen seni düzelt;
Karayı bağla da beyazı çöz, at.
Doldur ver badeyi, bir daha uzat;
Ayrılık şerbetini ver melil melil.
Elvan çiçeklerden sokma başına,
Kudret kalemini çekme kaşına,
Beni unutursan doyma yaşına,
Gez benim aşkımla yâr melil melil.
İkinci ve üçüncü dörtlükte ozan,
Karac’oğlan der ki ölüp ölünce,
Ben de güzel sevdim kendi halımca,
Varıp gurbet ile vasıl olunca,
Dostlardan haberim al melil melil.
Bu çalışmaları yaparken aşağıdaki aşamaları takip ediniz.
Cevap:
a) Hazırlık
* Şiirin tema ve konusu belirleyiniz.
b) Planlama
* Ahenk sağlayan unsurlara yer veriniz.
* İmge ve edebî sanatlardan yararlanınız.
* Şiirinizde, dönemin dinî, siyasi, sosyal, ekonomik, askerî ve kültürel özelliklerini yansıtınız.
* Şiirinizde açıkça ifade edilen unsurların yanında okuyucunun yorumuna bırakılan anlamlara yer veriniz.
c) Taslak metin oluşturma
* Plan doğrultusunda şiirinizi yazınız.
* Yazım ve noktalama yanlışlarına dikkat ediniz.
* Açık, akıcı bir dil kullanınız.
* Yazdığınız dizelerde anlatım bozukluğu varsa düzeltiniz.
B. Uygulama
Yazdığınız mânileri ve koşmaları sınıf ortamında değerlendirerek çeşitli araç ve yöntemlerle (sınıf panosu, okul panosu, dergi, gazete, sosyal medya vb.) sergileyiniz.
A. Sözlü İletişim Tür ve Tekniklerini Tanıma
Sınıfta üç ayrı grup oluşturunuz.
a) Birinci grup: Aile büyüklerinizden veya çevrenizde bulunan kişilerden mâni derleyiniz. Derlediğiniz mânileri konularına göre tasnif ettikten sonra sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
Cevap: Mani derlemesi için bir önceki yayınımızdan faydalanabilirsiniz.
b) İkinci grup: Halk şiiri nazım biçimlerinden koşma, semai, varsağı, destan, türkü, mâni, ilahi ve nefesten oluşan bir şiir dinletisi hazırlayarak sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
Cevap: Dinletiyi slayt gösterisi hazırlayarak yapabilirsiniz.
c) Üçüncü grup: Divan şiiri nazım biçimlerinden gazel, kaside, şarkı, rubai ve terkibibentten oluşan bir şiir dinletisi hazırlayarak sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
Cevap: Dinletiyi slayt gösterisi hazırlayarak yapabilirsiniz.
B. Uygulama
Hazırladığınız dinletileri sunarken şiirin nazım biçimi ve şair hakkında kısa bir bilgi vererek şiirinizi okuyunuz. Yapılan sunumlardan sonra şiirlerin ahenk unsurları, ses akışları ve sizde hissettirdikleri ile ilgili çıkarımlarda bulununuz.
Hazırlanan şiir dinletilerini dinlerken aşağıdaki kuralları da dikkate alınız.
a) Dinlediklerinize, okumada olduğu gibi ön yargısız yaklaşınız.
b) Dinleme yoluyla öğrendiklerinizi doğruluk, gerçeğe uygunluk bakımından inceleyiniz; böylece yanlış ve abartılı bilgileri ayıklama yeteneği kazanacaksınız.
c) Dinlediklerinizi kendi bilgilerinizle karşılaştırınız.
ç) Dinlemenin verimliliğini artırmak için zaman zaman dinleme eğitimi çalışmaları yapınız (müzik ve konferans dinleme, çeşitli filmler ve piyesler izleme gibi).