Metni Anlama ve Çözümleme
1. Okuduğunuz kasideden alınmış aşağıdaki dizelerde geçen altı çizili kelime ve kelime gruplarının anlamını metindeki bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahmininizi kaynaklardan yararlanarak kontrol ediniz.
saçma: serpme
odlare: ateşlere (aşığın gönlünde yanan aşk ateşi anlamında)
dutuşan: tutuşan, alevlenen, yanan
kılmaz çare: fayda etmez, çaresi olmaz
Saçma ey gözden eşkden gönlümdeki odlare su Kim bu denlü dutuşan odlare kılmaz çâre su
2. Okuduğunuz kaside, hem aşk şairi olan Fuzûlî’nin hem de divan şiiri geleneğinin aşk anlayışını yansıtması bakımından önemlidir. Onun ele aldığı aşk maddi, beşerî aşktan başlayarak dinî, tasavvufi bir anlayışla yoğrulan ilahi aşka geçen bir aşktır. Buradan hareketle okuduğunuz metnin temasını belirleyiniz.
Cevap: Su Kasidesi’nde “Hz. Muhammet (SAV) sevgisi, “peygambere kavuşma isteği” “paygamberden ayrı olmanın verdiği acı” temaları işlenmiştir.
3. Ahengin, kelimelerin ses özelliklerine dikkat edilerek sıralanması sonucunda şiirde ortaya çıkan uyum olduğu düşüncesinden yola çıkarak okuduğunuz şiirdeki ahengi sağlayan özellikleri belirleyiniz.
Cevap: Aruz ölçüsü, kafiye ve redifler, aliterasyon, asonans, aliterasyon, kelime tekrarları…
Ölçüsü: Aruz ölçüsü
Redif: “-e su” redif
Kafiye: Her beytin ikinci mısrasında kullanılan “âr” zengin kafiye (â iki ses kabul edilir unutmayın)
Aliterasyon: “s, r, l” ünsüzleri
Asonans: “e, i, a” ünlüleri
Kelime tekrarı: Su
4. Okuduğunuz şiirin şekil özelliklerini (nazım birimi, ölçü ve kafiye seçimi, kelimelerin düzenlenişi, mısralarm uzunluğu kısalığı) ve içeriğini dikkate alarak şiirin nazım biçimini ve nazım türünü tespit ediniz.
Nazım biçimi: Kaside
Nazım Türü: Naat
5. Okuduğunuz şiirdeki mazmun, imge ve edebî sanatları belirleyerek bunların anlama katkısını değerlendiriniz.
Mazmunlar: Sevgilinin boyunun selviye, bakışlarının kılıca, kirpiklerinin ok temrenine (peykan), aşığın gönlünün parçalanmış duvara benzetilmesi; gül – bülbül aşkı gibi mazmunlar örnek verilebilir.
İmgeler:
Gönlümdeki ateşlere gözyaşımdan su saçma
sevgilinin ok temrenine benzeyen kirpikleri
gözünden akan yaşların dönen kubbeyi kaplaması (ilk beyitte)
Suyun Hz. Muhammet’in yoluna uyması ve bu hâli ile temiz yaratılışını dünya halkına açıkça göstermesi (16.beyitte)
Teşbih (benzetme) 3.beyitte aşığın parça parça olan gönlü üstünde yarıklar olan duvara benzetilmiş. 5. beyitte “Senin yüzün gibi bir gül açılmaz” denilerek sevgilinin yüzü gerçekçi bir teşbîhle güle benzetiliyor.
Teşhis: İlk beyitte bir organ olan “göz”e kişilik verip ona hitap edilmesi, 11. beyitte suyun aşık olması, 14. beyitte kumrunun yalvarması, servinin dik başlılık etmesi tehis sanatına örneklerdir.
Mübalağa: İlk beyitte şairin gönlündeki ateşlerin su ile söndürülemeyecek derecede çok olması, 2. beyitte Gözyaşının gökyüzünü kaplaması.
Mecaz-ı mürsel (ad aktarması) 4. beyitte mecaz-ı mürsel (Parça -bütün): “Temren” söylenerek okun hepsi kastedilmiştir.
İstiare: 4.beyitte Açık istiare: Sevgilinin kirpikleri oka benzetilmiştir. 8. beyitte sevgilinin bakışları kılıca benzetilmiş. Yalnızca kendisine benzetilen söylenmiş (açık istiare)
Kinaye: 12.beyitte Toprak olmak (a.Ölmek, b. Öldükten sonra toprağa karışıp suyun önüne set olmak)
Tenasüp (uygunluk) 5. beyitte “Suya vermek, bağban, gülzar, gül, su” kelimeleri arasında anlam ilgileri vardır. 13.beyitte “toprag – kûze – su” kelimeleri arasında anlam ilgileri vardır. 8. beyitte “Gam güni, dil-i bimar, karanu gice, bîmar, hayr, su” kelimelerinin arasındaki anlam ilgisi göz önünde bulundurularak bir araya getirilmiş.
Telmih (hatırlatma): 15. beyitte gül – bülbül hikâyesine telmih vardır. 30. beyitte İncinin, nisan yağmurundan olduğu inancına hatırlatma bulunmuş. 18. beyitte Hz. Muhammed’in taştan su çıkarması mucizesine telmihte bulunulmuş.
Tecahül-i arif (Bilip de bilmezden gelme): 2. beyitte Gökyüzünün neden mavi olduğunu bilmezlikten geliyor.
Tevriye: 5. beyitte ‘tek’ kelimesinin hem ‘bir’ anlamı hem de ‘gibi’ anlamı vardır.
Tezat: 17. beyitte ateş-su kelimleri arasında tezat (zıtlık) sanatı var. 21. beyitte “dost – düşman, yılan zehri – âb-ı hayat” arasında tezat sanatı vardır.
6. Okuduğunuz şiirde, söyleyici ile hitap edilen kişi/varlık arasındaki ilişkiyi belirleyiniz.
Cevap: Şiirde söyleyici Hz. Muhammet’e sevgisini ve övgülerini sunuyor. Söyleyici peygamber aşkıyla yanıp tutuşan, ona kavuşmak isteyen dindar bir gönül insanıdır.
7. Şiirin, bağlı olduğu edebî dönem, akım, gelenek, topluluktan hareketle okuduğunuz şiirdeki edebiyat, sanat ve fikir akımlarının yansımalarını değerlendiriniz.
Edebi Dönem: Divan edebiyatı
Gelenek: Divan şiiri geleneği, tasavvuf anlayışı
Fuzuli, 16. yüzyılda yaşamış büyük bir divan şairidir. Dönemin sosyal ve siyasi ihtişamı onun şiirlerine de yansımıştır. Bu kasidesinde de güçlü bir ifade ve ince bir dil zevki vardır. İmge ve mecazları tasavvuf felsefesine özgü bir derinlikle ele almıştır. Kasidede öne çıkan değer Hz. Muhammet’e duyulan büyük sevgi, bağlılık ve hürmettir. Şair bunu çok farklı edebi sanatlarla ustaca dile getirmiştir.
8. Okuduğunuz şiirdeki açık ve örtük iletileri belirleyiniz. Şiirle ilgili tespitlerinizi, eleştirilerinizi, güncellemelerinizi ve beğeninizi metne dayanarak ifade ediniz.
Peygamber sevgisi, peygambere kavuşma isteği pek çok ileti kullanılmıştır.
Fuzuli’nin bu şiiri edebiyatımızdaki en ünlü “naat”lardandır. Fuzuli Hz. Muhammed’e duyduğu sevgi ve hürmeti kendine özgü şiirsel ve felsefi bir üslupla dile getirmiştir. Bu sevgiyi doğrudan anlatmak yerine tabiatın en kutsal varlığı ve yaşam kaynağı olan “su” kavramı ile özdeşleştirerek dile getirmiştir. Birçok beyitte suyu kişileştirmiştir.
9. Okuduğunuz şiirin, bağlı olduğu edebî dönem, akım, gelenek, topluluğu; şiiri ve şairin biyografisini de dikkate alarak şair ile şiir arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap: Divan edebiyatının en büyük şairlerinden olan Fuzuli Su Kasidesi’nde Hz. Peygamberimize duyduğu sevgisini son derece lirik, samimi ve içten bir dille anlatmıştır.
10. Divan şiirinde kaside türünde eser vermiş önemli sanatçıları ve eserlerini sıralayınız.
Ahmet Paşa “Güneş” ve “Kerem” kasîdeleri
Şeyyad Hamza: 14. yüzyıl şairi olan Şeyyad Hamza; Hz. Peygamberin vefatıyla ilgili kaleme aldığı naat türü kasideleriyle şöhret bulmuştur.
Baki Sadrazam Ali Paşa adına yazdığı bahariye ve Mehmed Çelebi’nin övgüsüne sünbül kasidesi başta olmak üzere toplam 27 kaside yazmıştır.
Fuzuli Divanı ‘nda 37 kaside olduğu bilinmektedir. Bunlar; dönemin padişahlarına, devletin ileri gelenlerine ve meşhur Bağdad Seferi’ne katılan pek çok kişiye yazdığı kasidelerdir. Söz konusu kasidelerin içinde en meşhur olanları ise; sabii, olur, hançer, Hz. Peygamberin övgüsüne sunduğu su ve Kanuni Sultan Süleyman’a yazdığı gül redifli kasideleridir.
Hayali Bey 27 adet kasidesi vardır.
Nev’i Kasidenin Türk edebiyatında gelişmesine büyük katkısı olan 16. yüzyıl divan şairlerinden Nev’i’nin Divanı’nda yaklaşık 50 kaside vardır.
Nef’i Tam bir kaside üstadıdır. 59 kaside söyleyen Nef”i’ nin meşhur kasidelerinin başında, Sadrazam Murad· Paşa’ya sunduğu “olur” redifli kasidesi; Sultan Murad’a yazdığı Bahariye’si; Sultan Osman’nın Lehistan Seferi’ne söylediği “Aferin ey rüzgarun şeh-süvar-ı safderi ‘Arşa as şimden geru tiğ-i süreyya-cevheri” matlalı kasidesi; Sultan Ahmed’i medh ettiği ve Edirne’nin kışını anlatan şita’iyyesinin yanı sıra IV. Murad’ın Ağa Alacası adlı atını abartılı bir şekilde övdüğü kaside-i rahşiyyesi de vardır.
Naili Divanı’nda 35 kasidesi vardır.
Şairin okuyucuyu etkilemek için kasidedeki düşünce ve varlıklara yönelik nasıl bir anlatım tutumunu tercih ettiğini aşağıya yazınız.
Cevap: Şair okuyucu etkilemek için son derece lirik bir anlatım kullanmıştır. Soyut bir gerçeklik olan sevgi, somut bir varlık olan su, suyun hareketleri gibi ögelerden yararlanarak edebi bir şekilde ifade etmiştir. Peygamberimize sevgisini kişisel duyarlılık ve kendine özgü şiirsel bir üslupla dile getirmiştir.