Metni Anlama ve Çözümleme
1. Okuduğunuz şiirden alınmış aşağıdaki dizelerde geçen altı çizili kelime ve kelime gruplarının anlamını metindeki bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahmininizi kaynaklardan yararlanarak kontrol ediniz.
aşk odu: aşk ateşi
bağrı: göğüs
kan gerek: Bir şeyin yapılabilmesinin veya olabilmesinin bağlı olduğu (şey), lâzım.
Aşık olana aşk odundan nişân gerek
Bağrı kebâb gözlerinin yaşı kan gerek
2. Şairlerin işlediği aşk konusu bazı zamanlarda Allah aşkını, bazen de dünyevi aşkı temsil eder ama her iki durumda da âşıklar için hayran oldukları güzellik ulaşılmazdır. Bu bilgilere bakarak siz de okuduğunuz gazelin temasını belirleyiniz.
Cevap: Şiirde tema olarak aşk-sevgili konusunun işlendiğini görmekteyiz.
3. Gazelde ilk beyit kendi arasında kafiyelidir (aa). Gazelin diğer beyitleri ise (ba, ca, da, ea) şeklindedir. Bu kısa hatırlatmadan hareketle okuduğunuz gazelde ahengi sağlayan unsurları belirleyiniz.
Cevap:Ahengi sağlayan unsurlar kafiye, redif, aruz ölçüsü, aliterasyon ve asonanslar…
a–nişan gerek
a–kan gerek
“gerek” redif; “an” tam kafiye
Kafiye düzeni: aa/ba/ca/da/ea
4. Şiirde nazım şeklini; kafiye örgüsü, nazım birimi, vezin ve şiirin hacmi belirler. Okuduğunuz şiirin nazım biçimini ve nazım türünü belirleyerek bunların şiirin şekline nasıl yansıdığını belirtiniz.
Nazım Biçimi: Gazel
Nazım Birimi: Beyit
5. “Gonca lebinden ister idim söz açam velî” mısrasındaki altı çizili kelimede olduğu gibi belli bir kavramı anlatan, onu düşündürüp çağrıştıran kalıplaşmış söz ve benzetmelere mazmun denir. Siz de okuduğunuz şiirdeki mazmun, imge ve edebî sanatları belirleyerek bunların anlama katkısını değerlendiriniz.
1. beyitte aşk, ateşe (od) benzetilmiş, teşbih (benzetme)
Bağrın aşk ateşiyle yanarak kebaba benzetilmesiyle teşbih
3. beyitte: “cevr-hâr (diken)” “yâr-gülsitân” sözcükleri arasında leff ü neşr sanatı
cevr, dikene; sevgili gül bahçesine benzetilmiş, teşbih sanatı
hâr-gülsitan sözcükleri birbiriyle ilgili tenasüp (uygunluk)
4. beyit: Şem ile pervane telmih sanatı
sevgili saneme (put) benzetilmiş aöa söylenmemiş bu yüzden açık istiare
sevgili/sevgililiye kavuşma eylemi safa, zevk mumuna benzetilmiş teşbih
aşık da can verecek olan pervaneye benzetilmiştir. teşbih sanatı
5. beyit: Sevgilinin yüzü huri yüzüne, sevgilinin kapısı cennet bahçesine benzetilmiştir; teşbih
cennet-huri kelimeleri arasında tenasüp (uygunluk)
6. beyit: sevgilinin dudağı nar şekerine teşbih sanatı
Ayrıca beyitte hüsn-i talil sanatı vardır. Ahmedi’nin sevgilinin dudağını talep etmesi gönül hastası olmasındandır bu derdin şifası da nar şekeridir. O dönemde “nar şekeri” diye bir şeyin şifa verdiği düşünülmelidir.
6. Okuduğunuz şiirde söyleyici ile hitap edilen kişi/varlık arasındaki ilişkiyi belirleyiniz.
Cevap: Şiirde söyleyici aşık olmanın zorluklarını yaşayan, sevgilinin ilgisizliğine karşı sabırlı olunması gerektiği düşünen bir aşıktır.
7. Sanatçının dünya görüşü, kişiliği, duygu ve düşünce evreni, toplumun zihniyetinden bağımsız olamaz. Sanatçı, içinde yaşadığı toplumun o dönemdeki zihniyetini taşır; oluşturduğu esere de bu zihniyeti
yansıtır. Okuduğunuz şiirin zihniyetinden yola çıkarak şiirdeki millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi ve tarihî öğeleri belirleyiniz.
Cevap: Gazelde divan şiiri geleneğinin yansımaları vardır. Kullanılan imge ve mazmunlar, nazım şekli, nazım birimi, ölçüsü, dil ve üslup bu şiir geleneğinin belirleyici özelliklerini yansıtmaktadır.
8. Okuduğunuz şiirin bağlı olduğu edebî dönem, akım, gelenek, topluluğu da dikkate alarak şiirdeki edebiyat, sanat ve fikir akımlarının/anlayışlarının yansımalarını değerlendiriniz.
Edebi dönem: divan edebiyatı
gelenek: divan şiiri geleneği
Şiir; nazım biçimi, nazım birimi, dil ve üslup, imge ve mazmunlar açısından divan şiiri geleneğinin yansımasıdır.
9. Şiirin yazıldığı dönemin gerçekliğini, okuduğunuz şiiri ve şairin biyografisini de dikkate alarak şair ile şiir arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap:Şiir 14. yüzyıl divan şairi Ahmedi tarafından yazılmıştır. Ahmedi gazel, mesnevi ve kaside türünde oldukça başarılı olmuştur. Genelde eğlence, aşk, tabiat ve tarih temalı şiirler yazan sanatçının bu şiirinde aşk temasını işlediğini görüyoruz.
10. Okuduğunuz şiirdeki açık ve örtük iletileri belirleyiniz. Şiirle ilgili tespitlerinizi ve eleştirilerinizi metne dayanarak belirtiniz.
Cevap: Aşık olmanın zorlukları, sevgilinin ilgisizliğine karşı sabırlı olmak gerektiği…
Âşık Veysel Şatıroğlu’nun Koşma’sı ile Ahmedî’nin Gazel’ini aşağıdaki tabloda verilen ölçütlere göre karşılaştırınız.
| Ölçüt | Koşma | Gazel |
| Tema | vatan sevgisi | aşk |
| Ahenk Unsurları | kafiye redif hece ölçüsü | kafiye ve redif Aruz ölçüsü |
| Nazım Biçimi ve Türü | koşma ve dörtlük | gazel ve beyit |
| Üslup | sade halk dili | ağır bir dil |
| Söyleyici | şairin kendisi | şairin kendisi |
| İleti | vatan sevgisi çok kutsaldır | aşk |