10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 109-110 Cevapları Meb Yayınları

Metni Anlama ve Çözümleme

1. Nef’i’nin kendi şiirini övmek için Fars edebiyatının iki tanınmış şairi Hafız ve Muhteşem’i anmasının nedeni ne olabilir? Açıklayınız.
Cevap: Divan şiiri pek çok yönden Fars yani İran edebiyatından etkilenmiştir. 16. yüzyıldan itibaren de Arap ve İran edebiyatlarıyla boy ölçüşebilecek hâle gelmiştir. Şair de kasidenin fahriye bölümünde yani kendisini ve sanatını övdüğü bu bölümde sanatının yüksekliğini ortaya koymak için kendisini bu İranlı şairlerle kıyaslamaktadır.

2. Şiirde şairin IV. Murat’ı överken kullandığı tarihî kişilikleri ve bunların özelliklerini tespit ediniz.
Cevap: Şiirde geçen tarihî kişilikler Hazreti Ömer, İran hükümdarı Perviz, Büyük İskender, Sasani hükümdarı Behram’dır. Bu kişiler güçleriyle ve adaletleriyle nam sakmış kişilerdir. Şair, saydığı bu kişilerin özelliklerinin kasideyi yazdığı 4.Murat’ta toplanmış olduğunu söylüyor. Yine şair, bu kasidesinde övdüğü Sultan 4.Murat’ın adı geçen bu hükümdarlardan daha büyük bir hükümdar olduğunu söylemek istiyor. Onlar kadar güçlü ve adil olduğunu ifade etmek istiyor.

3. Metni dil ve anlatım açısından değerlendiriniz.
Cevap: Şiirde çok fazla Arapça-Farsça sözcük ve tamlama vardır. Bu durum şiirin dilinin çok ağır olmasına yol açmıştır. Günümüz için değerlendirildiğinde şiirin anlaşılması çok zordur.

4. Şiirde ahengi sağlayan ögeleri belirleyerek bunların şiire katkısını değerlendiriniz.
Cevap: Şiir aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Redif kullanılmamış, “em” sesiyle tam kafiye sağlanmıştır. Ölçü ve kafiye şiire bir akıcılık kazandırmıştır.

5. Şiirdeki açık ve örtük iletileri belirleyiniz.

– Açık iletiler:

• 4. Murat’a övgüler, onun büyük bir hükümdar olması.
• Güllerin açtığı zamanın yiyip içme, zevk ve safa zamanı olması.
• Şairin kendi sanatını beğenmesi
• Nisan ayında tabiatın cennet gibi olması

– Örtük iletiler:

• Türk şiirinin yetkinlikte Fars şiirini geçmesi
• Şairin iyi bir tarih bilgisinin olması

6. Şiirde millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi, tarihî ve mitolojik ögeleri belirleyiniz.

Şiirdeki milli, manevi ve evrensel değerler şu şekildedir:

• Kasidede övülen kişinin bir padişah olması millî bir unsurdur. Farklı milletlerin hükümdarlarından söz edilmesi şiirdeki evrensel boyut olarak düşünülebilir. Şiirin sonundaki dua, şiirdeki manevi unsurdur.
• Şiirde bir padişahın bu derecede övülmesi dönemin sosyal ve siyasi yapısıyla ilgili bilgi verebilir bize. Adı geçen diğer hükümdarlar şiirdeki tarihî ögelerdir.
• Şiirde yer alan Cem kadehi (cam- ı Cem) diye anılan kadeh, yedi madenden yapılmış olup bütün dünyada olup biten yansıtma özelliğine sahip olması yönüyle şiirdeki mitolojik öge olarak yer almaktadır.

1. Etkinlik

a. Aşağıdaki dizelerde kullanılan edebî sanatları bularak sanatların kullanıldığı dizeleri tablodaki ilgili yerleri işaretleyerek belirleyiniz.

b. Dizelerdeki edebî sanatların işlevlerini belirleyiniz.

Âlem behişt-ender-behişt her kûşe bir bâğ-ı İrem

Kamu bîmârına cânân devâ-yi derd eder ihsân
Niçin kılmaz bana dermân beni bîmâr sanmaz mı

Hâkânîyim ben Muhteşem yanımda serheng-i haşem
Hâfız olur leb-bestedem hâmem edince zîr ü bem

Dizeler

I

Âlem behişt-ender-behişt her kûşe bir bâğ-ı İrem

• Teşbih: Âlemin her köşesi cennete ve İrem Bahçesi’ne benzetilmiş.

II

Kamu bîmârına cânân devâ-yi derd eder ihsân
Niçin kılmaz bana dermân beni bîmâr sanmaz mı

• Tecahülüarif: “Niçin kılmaz mana derman…” derken, cevabını bildiği bir durumu bilmiyor gibi yaptığı için.
• Tenasüp: Bîmar (hasta), dert, deva, derman gibi anlamca ilgili kelimeler bir arada kullanılarak yapılmış.

III

Hâkânîyim ben Muhteşem yanımda serheng-i haşem
Hâfız olur leb-bestedem hâmem edince zîr ü bem

• Telmih: Muhteşem ve Hafız gibi şairler hatırlatılarak yapılmış.

2. Etkinlik

Nef’i’nin kasidesinden alınan aşağıdaki beyitlerin temasını ve kasidenin hangi bölümünden alınmış olduğunu belirleyerek tablodaki ilgili bölümlere yazınız.

Esdi nesîm-i nev-bahâr açıldı güller subh-dem
Açsın bizim de gönlümüz sâkî meded sun câm-ı Cem

Biz âşık-ı âzâdeyiz ammâ esîr-i bâdeyiz
Âlüfteyiz dil-dâdeyiz bizden dirîg etme kerem

Bir câm sun Allah içün bir kâse de ol mâh içün
Tâ medh-i şâhenşâh içün alam ele levh u kalem

Şah-ı cihanâra mıdır mah-ı zeminpira mıdır
Behram-ı biperva mıdır ya afitab-ı pürkerem

Sözde nazîr olmaz bana ger olsa âlem bir yana
Pür-tumturâk u hoş-edâ ne Hâfızım ne Muhteşem

Kaldır elin eyle du’â buldu kasîden intihâ
Şimdi du’â etmek sana hem müstehabdır hem ehem