Bölüm Ölçme ve Değerlendirme Soruları
A. Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
1. Aşağıda, Mendel’den önce kalıtım bilimi ile ilgili bazı görüşler öne sürülmüştür. Bugünkü bilimsel bilgiler ışığında bu görüşlerin geçerli olmamasının nedeni altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
• Vücudun her parçasından kana verilen bilgiler yavru bireye aktarılır.
Cevap: Anne ve babadan yavruların oluşumu ve özelliklerin nesilden nesile aktarımı kan yoluyla değil, üreme hücreleri aracılığıyla olur.
• Vücut hücrelerinde meydana gelen değişiklikler kalıtsaldır.
Cevap: Vücut hücrelerinde meydana gelen değişiklikler sadece o canlının fenotipini etkiler. Değişikliklerin kalıtsal olması için üreme hücrelerinde gerçekleşmesi gerekir.
2. Polidaktili, el ve ayaklarda fazladan parmak görülmesi şeklinde ortaya çıkan kalıtsal bir hastalıktır ve baskın alelle taşınır. Polidaktili bakımından heterozigot bir kadınla baskın aleli bulundurmayan bir erkeğin çocuklarında bu özelliğin görülme olasılığı nedir? Cevabınızı aşağıda verilen Punnett karesini kullanarak açıklayınız.
Cevap: Polidaktili genini “P” ile gösterelim. Polidaktili birey “PP” ya da “Pp” Normal parmaklı birey “pp” Soruda verilen çarpazlama (Pp X pp) yandaki gibidir. pp (polidaktil) oranı 1/2 olur.
3. Bir tür bitkide çiçek rengi bakımından “mor x mor” ve “mor x mavi” bitkilerin çaprazlanmasından hem mor hem de mavi çiçek rengine sahip bitkiler meydana gelmektedir. Fakat “mavi x mavi” çaprazlamasından daima mavi çiçek rengine sahip bitkiler oluşmaktadır. Buna göre;
a. Mavi ve mor çiçek rengine sahip bitkilerin genotipleri hakkında ne söyleyebiliriz?
Cevap: Mor çiçek rengi baskın, mavi çiçek rengi çekinik alelle kalıtılıyor olmalıdır.
Mor çiçek : Mm ya da MM Mavi çiçek: mm
b. Çiçek rengi bakımından hangi gen dominanttır? Açıklayınız.
Cevap: Etkisi her durumda fenotipte gözlenen mor çiçek rengi dominant olmalıdır.
4. “AABbCc X AaBbCc” çaprazlanmasından
a. AabbCC genotipinde bir yavru oluşma olasılığını
b. AABBCC genotipinde bir yavru oluşma olasılığını hesaplayınız (Tüm genlerin bağımsız olduğu kabul edilecektir.).
5. Kan grubu B olan bir erkeğin eşi kan grubunu bilmemektedir. Bu çiftin ilk çocukları B, ikinci çocukları AB ve üçüncü çocukları A kan grubundandır. Bu bilgilere göre anne ve babanın genotiplerini belirleyebilir misiniz? Açıklayınız.
Cevap: B kan grubu bireyin genotipi BB ya da B0 olmalıdır. A kan grubu çocukları olduğuna göre erkek BB genotipinde olamaz. AB, A ve B kan gruplarından çocukları olduğuna göre annenin genotipi de A0 olmalıdır.
6. Yandaki soyağacında kalıtımı verilen özellik için
I. Otozomal dominant
II. Otozomal resesif
III. X’e bağlı dominant
IV. X’e bağlı resesif
durumlarından hangisi ya da hangileri geçerli olabilir? Cevabınızın nedenini açıklayınız.
Cevap: 2. kuşaktaki özelliği gösteren dişinin ebeveynlerinde özellik gözlenmediği için otozomal dominant olamaz. Benzer şekilde bu dişinin babasında özellik gözlenmediği için X’e bağlı resesif ya da dominat olamaz. Yalnız II. öncül doğrudur.
7. Aynı kromozom üzerinde bulunan K, L ve M genleri arasındaki rekombinasyon oranları K-L: 20 M-L: 35 K-M: 15 şeklindedir. Buna göre bu genlerin kromozom üzerindeki dizilimi nasıldır?
Cevap: Genler arasındaki uzaklık ile rekombinasyon oranı doğru orantılıdır. Genlerin dizilimi aşağıdaki gibi olmalıdır.
8. Orak hücreli anemi Afrika kökenli insanlarda, talasemi ise Akdeniz ülkelerindeki toplumlarda yaygın hastalıklardır. Kalıtsal hastalıkların bazı etnik gruplarda diğerlerine göre daha sık rastlanmasının nedeni ne olabilir?
Cevap: Bazı etnik gruplarda evliliklerin sadece bu grup içinde olması, akraba evliliklerine benzer şekilde, kalıtsal hastalıkların bu popülasyonlarda daha sık görülmesine yol açabilir.
9. Ovada yetişen bir bitki türünün dağların yüksek kısımlarında yetişen aynı türe ait bitkilere göre daha uzun gövdeli ve daha büyük yapraklı oldukları gözlenmektedir. Bu bitkide gövde uzunluğu ve yaprak büyüklüğü özelliklerinin genetik olarak mı, çevresel etkilerle mi belirlendiği sorusuna cevap oluşturacak bir deney tasarlayınız. Hipotezinizi aşağıdaki ilgili kısma yazınız. Deneyinizin planını aşağıdaki kutucukta şematik olarak gösteriniz.
Deney Tasarımı:
- Aynı genetik kökene sahip bitki tohumları temin edin.
- Bu tohumları iki gruba ayırın.
- Birinci grubu ovada, ikinci grubu dağın yüksek bir kısmında yetiştirin.
- Her iki grup için eşit sulama, gübreleme ve diğer bakım şartlarını sağlayın.
- Bitkilerin büyüme evresinde, gövde uzunlukları ve yaprak büyüklüklerini düzenli aralıklarla ölçün.
- Yetişme sürecinin sonunda iki grubun bitkilerinin ortalama gövde uzunlukları ve yaprak büyüklüklerini karşılaştırın.
Hipotez:
Eğer ovada ve dağda yetişen bitkiler arasında gövde uzunluğu ve yaprak büyüklüğü açısından anlamlı bir fark yoksa, bu özelliklerin genetik olarak belirlendiği sonucuna varılabilir. Eğer farklılıklar gözlemlenirse, bu farklılıkların çevresel etkilerle şekillendiği düşünülebilir.
B. Aşağıda, soldaki kutucuklarda verilen kavramları sağdaki kutucuklarda verilen açıklamalarla eşleştiriniz.
1- Kardeş kromatit --> D- DNA eşlenmesinden sonra eşlenmiş bir kromozomun sentromer ile birbirine tutturulmuş iki kopyasından her biridir.
2- Homolog kromozom --> Ç- Biri anneden, diğeri babadan gelen; şekil ve yapı yönünden benzer olan, aynı karakteri kontrol eden genleri taşıyan kromozomlardır.
3- Genetik varyasyon --> C- Bir türün bireylerinde genotipik olarak gözlenen farklılıklardır.
4- Mutasyon
5- Bir genin aleli --> B- Kalıtsal materyalin miktarı, organizasyonu veya içeriğinde meydana gelen ani ve kalıtsal değişikliklerdir.
6- Modifikasyon --> A- Homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında bulunan ve bir karakterden sorumlu olan genlerin iki ya da daha fazla farklı şeklidir
C. Aşağıda verilen “yapılandırılmış grid”de numaralandırılmış kutucuklarda genetik ile ilgili bazı kavramlar verilmiştir. Kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruların cevaplarını noktalı yerlere yazınız.
1. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri gonozomlarda taşınan genlerle ortaya çıkan bir hastalıktır?
Cevap: 1, 2
2. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri otozomlarda taşınan genlerle ortaya çıkan bir özelliktir?
Cevap: 4, 6
3. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri X kromozomunda taşınan kalıtsal bir özelliktir?
Cevap: 1, 2
4. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri her iki alele ait özelliklerin aynı anda ortaya çıkması durumunu ifade eder?
Cevap: 3
5. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri kalıtsal değildir?
Cevap: 5
6. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri birden fazla alelle belirlenir?
Cevap: 6