Dede Korkut Hikâyeleri’nde hem destan unsurlarını hem de halk hikâyesinin özelliklerini görmek mümkündür. Dede Korkut Hikâyeleri ile halk hikâyelerinin benzerliklerini biçim ve konu olarak iki grupta değerlendirebiliriz. Biçim olarak her iki anlatmanın da nazım-nesir karışık yazılmış olması en büyük benzerliktir. Dede Korkut Hikâyeleri ile halk hikâyeleri konu bakımından çok benzerdir. Her iki anlatmada da konular kahramanlık veya sevdadır. Her iki hikâyenin kuruluş sistemi, bölüm yapısı ve motifleri aşağı yukarı birbirinin aynısıdır. Kahramanın büyümesi, kahramanlık yapması, âşık olması ve mücadele etmesi bunlardan bazılarıdır. Kahramanların açları doyurması, yanında kırk yiğidin veya kırk ince belli kızın bulunması halk hikâyeleri ile ortak olan unsurlardır.
Metni Anlama ve Çözümleme
1. Okuduğunuz metinden alınan “At ayağı çabuk (yer gibi), ozan dili çevik olur.”, “Baş esen olsa börk bulunmaz mı olur.” atasözlerinin anlamını açıklayınız.
“At ayağı çabuk (yer gibi), ozan dili çevik olur.”
Bu sözle anlatılmak istenen; Atlar nasıl hızlı ise Ozan olan kişinin de dili çeviktir laf oyunları yapar mantık çerçevesinde yeni sözler üretir veya var olan sözlere yeni anlamlar yükler.
“Baş esen olsa börk bulunmaz mı olur.”
Kişinin en önemli işi, sağlığını korumaktır. Sağlığı yerinde olan kişi işsiz kalmaz.
2. Metnin olay örgüsünü özetleyiniz.
| Hikâyenin Olay Örgüsü | |
| 1 | Kanlı Koca’nın oğlunu evlendirmek istemesi |
| 2 | Kanlı Koca'nın Kan Turalı için kız beğenmesi |
| 3 | Kan Turalı'nın kızı almak için Trabzon'a gitmesi |
| 4 | Kan Turalı'nın çadır kurması |
| 5 | Kan Turalı’nın tekfurdan kızı istemeye gitmesi |
| 6 | Kan Turalı'nın Dövüşmeyi kabul etmesi |
| 7 | Kan Turalı'nın Boğayı yenmesi |
| 8 | Kan Turalı'nın Aslanı yenmesi |
| 9 | Kan Turalı'nın Deveyi Yenmesi |
| 10 | Kan Turalı'nın Selcan Hatun'la düşmanları yenerek evlenmesi |
3. Aşağıda verilen kahramanların belirgin özelliklerini tabloya yazınız.
| Kan Turalı | Çok güçlü, cesur, iman sahibi, savaşta hünerli biridir. |
| Selcen Hatun | Kahraman, gözü pek, cesur hem savaşta hem gururda büyük kahramanlıklar göstermiş bir kadın. |
4. “Kanlı Kara Oğlu Kan Turalı” hikâyesindeki olağanüstülükler nelerdir? Anlatınız.
Kan Turalı’nın aslana, boğaya yumruk atması, Kan Turalı’nın hem aslan hem de boğanın derisini iki dakikada yüzebilmesi.
5. Bu hikâyede Türklerin eski yaşam biçimleri ve dinî inanışlarıyla ilgili hangi özellikler görülmektedir? Açıklayınız.
Öncelikle bir iş yapmadan önce besmele ve salavat getirirlermiş. Evlenmek için kahramanlık yapmak gerekmektedir. Türklerin çadır kurma, kopuz çalma. Büyüklere saygılı olma, büyüklerin sözünden çıkmama gibi eski yaşam biçimlerinden örnekler görmekteyiz.
6. Okuduğunuz hikâyeden millî ve manevi değerlere örnekler veriniz.
- Ailenin önemi
- İslami unsurlara verilen değer
- Evliliğin önemi
- Büyüklere saygılı olma
- Büyüklerin sözünden çıkmama
7. Hikâyenin anlatıcı bakış açısı hakkında bilgi vererek bu bakış açısının hikâyenin anlatımını nasıl etkilediğini açıklayınız.
Anlatıcı olayları genelde olduğu gibi aktarırken bazı yerlerde duygularını katmaktan geri durmamıştır. Onun bu şekildeki anlatma yapısı metnin okunurluğunu arttırmıştır.
8. Metinde diyalog kullanılan yerleri tespit ediniz. Bu yöntemin metnin anlatımına etkisini söyleyiniz.
Bu kısımlar metnin akıcılığını arttırmıştır. Bu şekilde yaparak yazar ya da anlatıcı okurun sıkılmasının önüne geçmiş, metin canlılık ve akıcılık kazanmıştır. Böylece metin daha okunur bir yapı kazanmıştır.
“Dedem Korkutun Kitabındaki hikâyeleştirilmiş oyun destanların yalın ve çok kolay, basit fakat kesin bir anlatımı vardır. Bu anlatım kolay kolay ne tekrarlanabilir ne de benzetilmeye çalışılabilir, kendine özgüdür ancak. Üstelik kendinden önce yazılı bir benzeri de yoktur. Çok uzun bir geçmişin olanca zenginliğini taşıyan ve yüzyıllardır gelişen bir milletin ortaklaşa yarattığı düşünce yumağından beslenmiş destanlar zinciridir. Çok daha kısaltarak söylemek istersek diyeceğiz ki Dede Korkut, Yunus Emre gibi, Karacaoğlan gibi, Köroğlu gibi milletin özüne karışmış, milletleşmiş ve onda canlı olarak yaşamaya devam eden ruhtur, milletin ruhudur. ”
9. Mustafa Necati Sepetçioğlu, Dede Korkut Hikâyeleri Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun Dede Korkut Hikâyeleri ile ilgili eleştirilerine katılıyor musunuz? Açıklayınız.
Evet, katılıyorum.
10. Dönemin siyasi ve toplumsal şartlarının Dede Korkut Hikâyeleri’ne etkilerini değerlendiriniz.
O dönemin gelenek ve görenekleri bu anlatılarda olduğu gibi karşımıza çıkmaktadır. Mesela Şölenlerde bağlama yani kopuz çalınması, kız isteme geleneği, dinin hayattaki önemi ve yeri, evlenmek için gerekli şartlar gibi her türlü günlük yaşama ait ögeyi görmek mümkündür.
11. Kan Turalı’nın kahramanlığına söz getirmemek için büyük güçlüklere göğüs germesini nasıl değerlendiriyorsunuz? Açıklayınız.
Türk kültüründe ve töresinde lider kişinin kahraman kişinin adı ve kahramanlığı değerlidir. Bu yüzden tüm önemli isimler de bu şekilde hareket etmiştir. Olumlu değerlendiriyoruz.
Kan Turalı ayağa kalktı. Der: “Bre ben bu devenin burnuna yapışınca o kız sözü ile yapıştı derler, yarın Oğuz eline haber varır, deve elinde kalmıştı kız kurtardı derler, bre kolca kopuzumu çalın övün beni, yaradan kadir Tanrı’ya sığındım, bir erkek deveden döneyim mi, inşallah bunun da başını keseyim.” dedi…
Kan Turalı adı güzel Muhammed’e salâvat getirdi, deveye bir tekme vurdu. Deve bağırdı. Bir daha vurdu, deve ayağı üzerinde duramadı yıkıldı. Basıp iki yerden boğazladı. Arkasından iki kayış çıkardı, tekfürün önüne bıraktı, der: “Akıncıların okluğunun bağı, üzengisinin kayışı kopar, dikmek için lâzım olur. ” dedi. Tekfür der: “Vallah bu yiğidi gözüm gördü gönlüm sevdi.” dedi.
Bu parçada bazı kelimeler büyük harfle yazılmıştır. Bu kelimelerin hangi kurala göre büyük harfle yazıldığını maddeler hâlinde aşağıya yazınız.➜ Kan Turalı: Özel isim.
- Der: Cümle başı.
- Oğuz eline: Özel isim.
- Tanrı’ya: Özel isim.
- Muhammed’e: Özel isim.
- Deve bağırdı: Cümle başı.
- Basıp iki: Cümle başı.